Amsterdam, 11 augustus 2016 – Volgens een onderzoek van de European Broadcasting Union (EBU), uitgevoerd in 25 landen, zouden landen met een sterke en goed gefinancierde publieke omroep een gezondere democratie hebben, met minder corruptie en rechts-extremisme en meer persvrijheid. Het is voor het eerst dat de bijdrage van publieke omroepen aan democratieën en samenlevingen is geanalyseerd.

De EBU is ’s werelds grootste alliantie van de publieke omroep en bestaat uit een samenwerkingsverband van 73 voornamelijk publieke omroepen uit de meeste Europese landen en enkele landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Volwaardige leden zijn onder meer de Nederlandse publieke omroep NPO maar ook BBC, ITV, Rai, Channel 4 en 2M.

Het rapport van de EBU is gebaseerd op data uit de 84ste Eurobarometer-enquête, uitgevoerd door de Europese Commissie. De studie van EBU maakt gebruik van datagegevens uit heel Europa. De EBU heeft zich gebaseerd op een aantal internationaal gevestigde sociale en politieke indexen, de statistisch geanalyseerde correlaties tussen de landen op deze indexen en de status van hun publieke media. Het doel was om te bezien of er statistische verbanden bestaan van tussen de sterkte van de publieke media en sociale of politieke indicatoren.

Belangrijkste bevindingen in onderzoek EBU

In navolging van de Brexit en met een toename van rechts-extremisme in heel Europa, laat het rapport zien dat sterke en goed gesubsidieerde publieke media een positieve invloed hebben op kiezersopkomst, bestrijding van corruptie en bevordering van persvrijheid. Sterke publieke media gaan hand in hand met een gezonde democratie.

Meer specifiek heeft het onderzoek van EBU aangetoond dat landen met een sterke publieke omroep de volgende kenmerken hebben:

• Een hoge mate van persvrijheid: in landen met een hogere subsidie van publieke media per hoofd van de bevolking bestaat meer persvrijheid. Vergelijkbaar werd de sterkste correlatie gevonden tussen persvrijheid en vertrouwen in de media. In Europa gaan hogere niveaus van persvrijheid over het algemeen samen met een groter vertrouwen in de media. De publieke media lijken hierin een belangrijke rol te spelen.
• Hogere stemopkomst dan in landen met zwakkere publieke media: waar publieke media een groter marktaandeel bezit, bestaat een hogere stemopkomst tijdens verkiezingen.
• Lagere niveau’s van rechts-extremisme: in landen waar het TV-aandeel bij de publieke omroep hoger is, neigt de hang naar rechts-extremisme lager te zijn. Dit is een belangrijke constatering, die erop wijst dat waar de publieke media meer gewaardeerd worden door burgers, gemeenschappen ook de neiging hebben om meer samenhang te vertonen.
• Betere beheersing van corruptie: in landen waar het TV-aandeel bij de publieke omroep groter is, lijkt corruptie beter beheerst te worden. Deze waarneming impliceert dat de samenlevingen die hun publieke media meer koesteren, ook meer waarde hechten aan goed bestuur en een gezonde democratie.

Verband tussen marktaandeel publieke omroep en corruptie

Het rapport laat dus duidelijk zien dat er een stevig verband bestaat tussen het marktaandeel dat een publieke omroep bezit en de beheersing van corruptie maar ook naar de vraag naar rechts-extremisme en de stemopkomsten bij verkiezingen.

“Die correlaties zijn uitermate interessant gezien de huidige publieke debatten over lage opkomsten bij verkiezingen, corruptie en de opkomst van extreemrechts”, aldus onderzoeker Roberto Suárez Candel.

Sterke en goed gefinancierde publieke media hebben dus niet alleen de functie van het verstrekken van nieuws, documentaires en ontspanning – het gaat ook om een bijdrage aan de democratie. “Hoewel we niet kunnen zeggen dat een sterke publieke omroep direct leidt tot meer democratie en minder corruptie, zijn we in staat geweest om voor het eerst aan te tonen, hoe deze factoren verbonden zijn”, aldus Suarez Candel. De beheersing van corruptie weerspiegelt in dit geval de perceptie van de mate waarin openbare macht wordt uitgeoefend voor persoonlijk gewin, met inbegrip van kleinschalige en grootschalige corruptie.

Meest vertrouwde medium

“Een van de kerntaken van een publieke omroep is het leveren van onafhankelijk nieuws. Als zij over voldoende middelen beschikken, kunnen ze investeren in de journalistiek en daarmee voor meer kwaliteit zorgen, wat leidt tot meer vertrouwen bij het publiek”, aldus Suarez Candel.

Uit het onderzoek van de EBU blijkt dat de radio als medium veruit het meeste vertrouwen geniet: 55 procent van de Europeanen geeft voor betrouwbaar nieuws de voorkeur aan de radio, tegenover 48 procent voor de televisie. Internet en sociale media worden lang niet overal beschouwd als serieuze nieuwsbronnen.

“Het verbaast ons niet dat TV en radio worden gezien als meest betrouwbaar. Voor de meeste mensen zijn radio en TV nog altijd hun primaire bronnen als het gaat om informatie en amusement. Het is ook niet gek dat er in landen met een goed gefinancierde publieke omroep meer vertrouwen in die media is. Zij produceren kwalitatief betere uitzendingen en voorzien de samenleving van waardevolle informatie”, aldus Suárez Candel.

Het vertrouwen in radio en TV is het hoogst in de Scandinavische landen en Estland en het laagst in Zuidoost-Europa. De geschreven pers wordt het minst vertrouwd in Zuidoost-Europa en het Verenigd Koninkrijk, en het meest vertrouwd in Nederland, Finland, Albanië en Portugal. Internet en sociale media worden wel vertrouwd in Oost-Europa, maar worden over het algemeen niet vertrouwd in Frankrijk, België, Ierland, Zweden en het Verenigd Koninkrijk.

Publieke opinie Nederland

Uit het meest recente Nederlandse rapport van de Standaard Eurobarometer, gebruikt voor het onderzoek van EBU, blijkt dat Nederlanders over het algemeen relatief vaak tevreden zijn over de wijze waarop de democratie in eigen land functioneert (73%). Dit is aanzienlijk hoger dan het gemiddelde in de EU-28 (52%). Nederlanders zijn echter beduidend minder tevreden over de democratie binnen de EU; een meerderheid van de Nederlanders is hier ontevreden over (51%), terwijl 44% hier wel tevreden over is. Dit komt redelijk overeen met het gemiddelde in de EU. Van de Europeanen geeft 43% aan tevreden te zijn over de democratie in Europa, 45% is ontevreden.

Informatievoorziening met betrekking tot Europese Unie

Zeven op de tien Nederlanders, oftewel 70% denken dat men in Nederland niet goed geïnformeerd is over Europese aangelegenheden, 29% denkt dat men wel goed geïnformeerd is. Dit komt redelijk overeen met het gemiddelde in de EU. Gemiddeld geeft 31% van de Europeanen aan te denken dat men in eigen land goed geïnformeerd is over Europese aangelegenheden, 65% meent echter van niet. De helft van de Nederlanders (51%) geeft aan zelf niet goed geïnformeerd te zijn over Europese aangelegenheden, de andere helft van de Nederlanders (49%) geeft aan zelf wel goed geïnformeerd te zijn. Nederlanders denken relatief vaker dat zij zelf goed geïnformeerd zijn dan gemiddeld in de EU (41%).

Voor het nieuws, met betrekking tot Europese politieke zaken, raadplegen Nederlanders vooral de televisie (44%), geschreven media (24%) en internet (21%). Slechts 7% van de Nederlanders geeft aan het meeste nieuws, omtrent Europese politieke zaken, via de radio te vergaren. Nederlanders hebben het vaakst vertrouwen in de radio (66%), geschreven media (63%) en de televisie (57%). In Nederland heeft men het minst vaak vertrouwen in online media (internet algemeen: 43%, sociale media: 19%).