Amsterdam, 7 mei 2015 – Gisteren maakte Kamerleden Lea Bouwmeester en Astrid Oosenbrug (PvdA) voorstellen voor transparantie van beïnvloeding van de overheid bekend. Hieronder kunt u het consultatiedocument lezen. Enkele van deze voorstellen sluiten goed aan bij de aanbevelingen die TI-NL onlangs heeft gedaan in het rapport ‘Lifting the Lid on Lobbying‘. Vandaag heeft TI-NL met de initiatiefnemers overleg over het consultatiedocument.

Inleiding

We hebben in Nederland ruim 16 miljoen lobbyisten die politiek, ministeries, toezichthouders en uitvoeringsorganisaties benaderen en proberen te beïnvloeden. En dat is goed. Een goede overheid is een open overheid, die burgers laat participeren in de vorming van beleid.

Ook over de lobby[1] zelf dient openheid te bestaan. Iedereen mag zijn mening geven en belang naar voren brengen, maar het kan eerlijker en transparanter. Daarom bevat deze notitie voorstellen om momenten van beïnvloeding toegankelijker te maken. En vervolgens de gemaakte  belangenafweging openbaar te maken. Met het doel dat Eerste en Tweede Kamer hun controlerende en medewetgevende taak beter kunnen vervullen. En zo ook te zorgen dat iedereen een gelijke kans tot beïnvloeding heeft.

Beïnvloeding van de vorming en uitvoering van overheidsbeleid hoort niet in het geniep. Actieve informatie over manieren waarop en momenten voor beïnvloeding creëert een gelijk speelveld voor beïnvloeding. Het moet duidelijk zijn welke invloed een lobbyist namens de opdrachtgever heeft gehad op totstandkoming van beleid of een wet. Daglicht biedt de beste remedie tegen risico’s als onwenselijke beïnvloeding, ongerechtvaardigde verschillen in de weging van verschillende belangen en ‘regulatory capture’.

De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft in zijn actieplan ‘open overheid’ een eerste aanzet gedaan om meer bekendheid te geven aan de mogelijkheden tot inspraak en beïnvloeding van overheidsbeleid. De PvdA is op zoek naar manieren om de transparantie van lobby te versterken.

Deze nota bevat een aantal voorstellen om te bevorderen dat lobby zich niet voltrekt in schimmigheid, maar juist in het volle daglicht.  Wij nodigen u graag uit om te reageren op de voorstellen. Zodat we uw inbreng op transparante wijze gebruiken om het voorstel uit te werken tot initiatiefnota.

[1] Onder lobby verstaan wij ““alle acties die worden ondernomen om de (politieke en ambtelijke) besluitvorming te beïnvloeden”.

Achtergrond

In 2012 heeft de PvdA de wens uitgesproken dat duidelijk wordt wie er met welk belang lobbyt op het Ministerie. Dit was niet de eerste maar ook niet de laatste keer dat lobby ter discussie stond.

Het risico in de discussie is dat politiek en overheid enerzijds en bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties anderzijds vooral iets van elkaar verwachten. Zo stelde de minister van Financiën dat vooral banken zelf zouden moeten werken aan implementatie van aanbevelingen van de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO). De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) verklaarde zich bereid om mee te werken aan een “legislative footprint”, maar pleitte daarbij voor “duidelijke en eensluidende richtlijnen”  van de overheid.

Ook buiten de financiële sector lijken er geen principiële bezwaren te bestaan tegen openheid, al is er ook enige vrees voor overregulering en daarmee verstarring in de contacten tussen belangengroeperingen en politiek en overheid.

Voorstellen

Lobbyparagraaf: zicht op invloed

Wij stellen voor om bij elk groot beleidsonderwerp en wet (of een wijziging hiervan), altijd openbaar te maken welke belangen door wie zijn ingebracht en wat ermee is gedaan. De zogenaamde lobbyparagraaf wordt daarmee een verklaring van invloed die een eerlijk verslag van het krachtenveld en aan de orde zijnde belangen weergeeft.

Dit kan op hoofdlijnen prima worden vastgelegd, zodat ook Nederland een ‘legislative footprint’ krijgt bij grote beleidsvoorstellen en wetsvoorstellen. Ook het bedrijfsleven zelf is gebaat bij deze versterking. De ‘verklaring van invloed’ moet het minder gemakkelijk maken om inbreng “weg te schrijven”. De verschillende inzichten kunnen voluit aan de orde komen in het parlementaire debat.

Beïnvloeding vindt vaak in eerste instantie plaats door actieve uitnodiging van de overheid, maar ook op initiatief van belanghebbenden zelf. Dit proces en de inbreng moet geheel openbaar worden door:

Openbaar Integraal Afwegingskader

Bij de totstandkoming van wetten wordt er in kaart gebracht welke groepen, organisaties, instanties, personen etc. betrokken worden bij de totstandkoming van het voorstel. Door deze afweging en de uitkomst openbaar te maken, wordt actief gecommuniceerd welk belang is ingediend en wat ermee is gedaan. Ook moet duidelijk worden gemaakt waarom en hoe men betrokken is geweest. Op dit moment geschiedt de toepassing van het Integraal Afwegingskader (IAK) niet geheel in het openbaar.

Internet consultatie geheel openbaar

Nu kunnen deelnemers aan een internetconsultatie nog zelf beslissen of hun naam bekend wordt gemaakt. Dit willen we veranderen. Alleen personeels- of bedrijfsvertrouwelijke gegevens kunnen uit de reacties worden gehaald, maar het moet voor de buitenwereld duidelijk worden wie heeft gereageerd, met welk belang.

Daglicht bij elk ingebracht belang

Uiteraard zijn er ook groepen, organisaties, instanties, personen etc., die een nog slimmere weg naar politiek, ambtenaren en toezichthouders kennen. En die op deze manier hun belang onder de aandacht brengen. Om te voorkomen dat deze groep wel ‘in het geheim’ kan lobbyen  stellen we voor  om iedereen te vragen zijn inbreng digitaal aan te leveren aan het ministerie. Dit kan eenvoudig op een digitaal A4.

Alle input kan zo via een scan op een openbare site worden gezet. Zodat het parlement deze informatie kan gebruiken voor de controlerende taak. En het voor iedereen transparant is.

Door de bundeling van deze gegevens ontstaat een lobbyparagraaf over beïnvloeding van de ministeries. Deze voorstellen gelden uiteraard ook voor Kamerleden die een initiatienota of wet schrijven.

Openbare agenda’s, ook van toezichthouders

Traditioneel raakt de Nederlandse discussie over lobby vooral “Den Haag”, en dan vooral de politieke vierkante kilometer daarvan. Lobbyisten kunnen echter ook actief zijn in de richting van ambtenaren, werkzaam bij ministeries, en in de richting van toezichthouders en andere uitvoeringsorganisaties.

Ook de contacten tussen lobbyisten en deze organisaties en personen dienen zoveel mogelijk in de openbaarheid te geschieden (of te komen). In de Verenigde Staten is ervaring opgedaan met het openstellen van de agenda’s van de bestuurders van toezichthouders. Voorstel is de agenda’s van de top van ministeries, toezichthouders en uitvoeringsorganisaties via internet open te stellen. Uitzonderingen zijn mogelijk in vooraf bepaalde gevallen, bijvoorbeeld voor intern beraad en staatsgeheimen.

Transparantie register van lobbyisten

Verschillende Europese landen hebben een register met lobbyisten dat verder gaat dan het Nederlandse register. Daar kunnen we een voorbeeld aan nemen. De beroepsvereniging public affairs en lobby (BVPA) heeft hierop eerder positief gereageerd.

Ons voorstel is een register op te stellen waarin zijn opgenomen:

• Alle mensen die een lobbypas van de Kamer in hun bezit hebben
• Alle oud-Kamerleden en bewindspersonen die als lobbyist werkzaam zijn
• Lobbyisten die zonder pas Kamerleden bezoeken, door openbaar maken van het bezoekregistratiesysteem van de Tweede en Eerste Kamer (gericht op lobbyisten)

Uitnodiging tot reactie

Graag nodigen wij u uit om te reageren op dit consultatiedocument. Heeft u verbeteringen of suggesties? De inbreng gebruiken wij om het voorstel verder uit te werken tot een initiatiefnota. Deze zullen we indienen in de Kamer.

Uw inbreng maken wij openbaar, zodat transparant is met wie wij contact hebben gehad, wat de inbreng , welke belang is ingebracht en welke afweging wij hebben gemaakt.

Graag ontvangen wij uw reactie op lobbyindaglicht@pvda.nl

Achtergrondinformatie

• Actieplan Open Overheid
• Antwoord op Kamervragen van de leden Nijboer en Bouwmeester over de transparantie van de lobbypraktijken van Nederlandse banken (Kamerstukken II 2013/14, aanhangsel nr. 1142).
• SOMO publicatie ‘Taking Lobbying Public’
• Transparante lobbyactiviteiten Banken
• Kamervragen en antwoorden
• NVB antwoord op SOMO rapport