Amsterdam, 18 april 2016 – Terwijl iedereen spreekt over “het belastingparadijs” naar aanleiding van de Panama Papers, is “het verloren paradijs” wellicht een meer accurate en minder verheerlijkende beschrijving voor deze locus delicti (plaats van delict). Het lek van de Panama Papers laat zien hoe veel rijke, beroemde en politiek verbonden mensen, van staatshoofden en ondernemers tot regelrechte criminelen, hun rijkdom verbergen achter de façade van geheime vennootschappen. Het heeft de terechte discussie ontlokt over het gebruik van lege vennootschappen bij het vermijden van belasting voor bedrijven. Maar zou deze discussie niet ook moeten gaan over het feit dat het systeem dit toelaat?

De wereld is bezaaid met landen en gebieden die een specialiteit hebben in het verlenen van diensten die tot doel hebben activa te verbergen en zo belastingen te ontduiken of geld afkomstig uit illegale activiteiten wit te wassen. Niet alles wat ze doen is illegaal, maar veel ervan is dat wel en daarom zou het hele systeem moeten worden vervangen. Zoals Barack Obama scherpzinnig opmerkte: het werkelijke schandaal van de Panama Papers is dat belastingfraude dikwijls wettelijk gezien legaal is.

”Dit is precies het probleem. Het is niet zo dat mensen wetten schenden, maar dat wetten slecht zijn ontworpen. Wie over genoeg advocaten en accountants beschikt, kan de verplichtingen ontlopen waaraan gewone burgers zich wel moeten houden”, aldus Obama.

Omdat verloren inkomsten ergens vandaan moeten komen, gaan veel van deze mazen in de wet ten koste van de middenklasse. Daardoor wordt minder geïnvesteerd in scholen, werkgelegenheid, infrastructuur en het creëren van meer kansen voor de toekomstige generatie. De president van de Verenigde Staten roept dan ook op tot internationale belastinghervorming.

Dubbele beboeting bij verzwijgen vermogen

Een groot probleem voor samenlevingen is dat zij via de huidige, complexe belastingconstructies veel geld mislopen. Eric Wiebes, staatssecretaris van Financiën gaf aan dat er bij de Belastingdienst gejuicht werd na de eerste onthullingen uit de Panama Papers en ze staan te trappelen om met de onderzoeksgegevens aan de slag te gaan. Naar verwachting zal ICIJ begin mei een lijst met namen en bedrijven publiceren.

Verder maakte Wiebes dinsdag in de Tweede Kamer bekend dat het verzwijgen van vermogen in het buitenland per 1 juli 2016 dubbel zo zwaar beboet zal worden. Waar de boete nu nog 60 procent op de ontdoken belasting bedraagt, wordt dan per 1 juli 120 procent, mits vrijwillig bij de fiscus gemeld (de zogenaamde inkeer-regeling). Als men inkomsten, vermogen of een erfenis niet vrijwillig bij de belastingdienst opgeeft, dan kan de boete oplopen tot 300 procent.

Maar er is meer nodig volgens de ontwikkelingsorganisatie OxfamNovib, die dit jaar een campagne is gestart tegen de ruimte die Nederland biedt aan internationale bedrijven om belasting te ontduiken. “Juist Nederland faciliteert slinkse constructies waardoor internationale bedrijven te weinig belasting betalen aan de ontwikkelingslanden waar ze actief zijn én nauwelijks belasting aan de Nederlandse overheid hoeven te betalen. Ontwikkelingslanden lopen zo geld mis dat nodig is voor de bouw van scholen, ziekenhuizen en andere voorzieningen”, verklaart OxfamNovib tegenover het Nederlands Dagblad.

Collectieve aanpak belastingontwijking

Anne Scheltema Beduin, directeur van Transparency International, vindt dat Nederland als EU-voorzitter zijn invloed moet aanwenden om belastingontwijking collectief aan te pakken. Er is ondertussen veel gaande. In de EU wordt op dit moment wetgeving gecreëerd om belastingontwijking, corruptie en witwassen aan te pakken. Deze aanpak is urgenter geworden nu bekend is hoe criminele- en terreurorganisaties zich financieren. Er ligt een voorstel om in de EU een gemeenschappelijke grondslag voor de vennootschapsbelasting op te zetten.

Hoe stop je verborgen vennootschappen?

Transparency International pleit voor aandacht op het gebied van drie vraagstukken. Ten eerste zouden alle landen wereldwijd een veel hogere mate van transparantie moeten vereisen omtrent de eigenaar en belanghebbende van bedrijven die geregistreerd staan op hun grondgebied. Ten tweede moeten professionele dienstverleners die blijken medeplichtig te zijn in corruptie worden bestraft. En tenslotte is het van belang dat er een dusdanige mate van bewustzijn is onder de samenleving, dat men samenwerking met verborgen vennootschappen weert of zelfs weigert.

Wat betreft de hogere mate omtrent transparantievereisten van de uiteindelijke belanghebbenden, de zogenoemde UBO, is het zaak dat regeringen registers oprichten die economisch eigendom publiekelijk openbaren. Dit zal handhavers, journalisten en overheden helpen hun werk te doen en investeerders en burgers helpen erachter te komen wie de eigenaar is van de bedrijven waarin zij beleggen of waarvan zij kopen. Het initiatief van Transparency International en partners om een Global Public Beneficial Ownership Registry te creëren met individuele economische eigendomsinformatie van de overheid, zou ondersteund moeten worden door overheden wereldwijd.

De bestraffing van professionele dienstverleners die medeplichtig zijn aan corruptie moet kordater worden. Overheden zouden meer effectief kunnen handhaven en toezicht en sancties voor deze sectoren vast moeten stellen. Licenties van betrokkenen moeten worden ingetrokken bij misstanden om een herhaling te voorkomen. Het is van groot belang dat staten volledig voldoen aan de internationale normen voor juridische professionals en accountancy. Zowel vastgoed, consultants als bankiers moeten anti-witwaswetgeving procedures hebben en vermoedens van witwassen rapporteren.

Tenslotte zouden alle landen bedrijven moeten verplichten te openbaren namens wie zij opereren. Overheden zouden elk bedrijf, opererend in eigen land of vanuit een buitenlandse jurisdictie, moeten dwingen transparant te zijn over wie de uiteindelijke belanghebbende is binnen het bedrijf. Weigert een bedrijf transparantie te geven? Dan kan een overheid weigeren samen te werken met dit bedrijf. Dit zou helpen extra druk uit te oefenen en transparantie te vergroten op die bedrijven die lucratieve overheidscontracten ambiëren.

Van belastingparadijs naar herwonnen paradijs

In mei zal het Verenigd Koninkrijk een wereldwijde anti-corruptie-top met wereldleiders hosten. Deze top biedt een belangrijke kans om wereldwijd akkoord te krijgen op het beëindigen van de geheimhouding in het financiële systeem. Nu is het tijd om actie te ondernemen om de mazen in de wet te sluiten.

Ondertussen ontkent Mossack Fonseca, het middelpunt van een deel van de schimmige geldstromen, alle aantijgingen. “Het bedrijf is niet schuldiger dan een autofabriek die een auto heeft geproduceerd welke later in een overval gebruikt wordt.” Een dergelijk excuus ontbeert echter logica en geldigheid. Het advocatenkantoor kan beter vergeleken worden met een bedrijf dat raceauto’s met getinte ramen en zonder kentekenplaten verkoopt, en vervolgens verbaasd reageert wanneer blijkt dat de auto’s door criminelen gebruikt worden. Of, zoals een fiscaal rechercheur in de Süddeutsche Zeitung doet, kan de vergelijking getrokken worden met een vuurwapen. Zo’n wapen kan men niet zo maar aanschaffen. Ook niet als men beweert het wapen niet te zullen gebruiken. In de meeste landen zien overheden daarom strenger toe op het verwerven van vuurwapens dan op het kopen van auto’s.

In plaats van potentieel corrupte handelingen te vergemakkelijken, moeten landen uniforme wetgeving aannemen waarbij constructies als deze op de schop gaan. Advocatenkantoren en andere (financiële) professionals zouden bij het aannemen van klanten due diligence uit moeten voeren, welke nodig is om corruptie te voorkomen. Terwijl velen opmerken dat hun acties niet illegaal zijn, zou de nadruk moeten liggen op het integer handelen om corruptie wereldwijd een halt toe te roepen en “het paradijs” te herwinnen.