Amsterdam, 3 mei 2016 – Een recent rapport van Transparency International wijst uit dat de overheden in het Midden-Oosten en Noord-Afrika falen in het bestrijden van corruptie daar zij de stem van het volk onderdrukken. Bijna één op de drie burgers die probeerden om toegang te krijgen tot openbare basisdiensten in het Midden-Oosten en Noord-Afrika betaalde steekpenningen.

Tussen september 2014 en november 2015 heeft Transparency International zo’n 11.000 volwassen ondervraagt in Algerije, Egypte, Jordanië, Libanon, Marokko, Palestina, Soedan, Tunesië en Jemen. Bijna een op de drie antwoordde dat ze de afgelopen twaalf maanden steekpenningen hebben moeten betalen voor een basisdienst.

Steekpenningen

Het opinieonderzoek in de negen landen en gebieden wijst uit dat de meerderheid van de mensen (61 procent) in de MENA-regio het gevoel heeft dat de omvang van corruptie is gestegen in de twaalf maanden voor het onderzoek. De 30 procent die smeergeld heeft betaald voor een basisdienst vertegenwoordigd het equivalent van bijna 50 miljoen mensen. Zonder steekpenningen blijkt het moeilijk om aan water, elektriciteit, identiteitsbewijzen en vergunningen te komen. Overheidsfunctionarissen, belastingambtenaren en leden van het parlement worden gezien als de meest corrupte groepen in de regio. Het overgrote deel van de mensen in de landen denken dat omkoperij niet goed is. Zij betalen steekpenningen omdat ze anders geen water, zorg of onderwijs voor hun kinderen krijgen.

De ergste situatie werd aangetroffen in Libanon waar negen op de tien mensen stellen het gevoel te hebben dat corruptie is toegenomen. Ook in Jemen zijn de cijfers alarmerend: vier op de vijf mensen zeiden dat ze ambtenaren hadden moeten omkopen.

Falende overheidsinstellingen

Met name de omvang van de corruptie zoals die uit het onderzoek van Transparency International blijkt, is reden voor grote zorg. Vooral doordat deze direct te koppelen is aan overheidsinstellingen die inefficiënt zijn en door de bevolking worden gewantrouwd.

“Het is alsof de Arabische Lente nooit heeft plaatsgevonden. Leiders die falen geheimhouding te stoppen, falen de vrijheid van meningsuiting te bevorderen en falen omkoping te stoppen, falen ook om waardigheid te brengen aan het dagelijkse leven van de mensen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. De mensenrechten worden ernstig aangetast”, zegt José Ugáz, voorzitter van Transparency International.

De mensenrechten worden ernstig aangetast – José Ugaz

Openbare ontevredenheid met corrupte leiders en regimes was een belangrijke katalysator voor verandering in de regio, wat zich met name openbaarde tijdens de protesten van de Arabische Lente. Vijf jaar later wijst onderzoek uit dat regeringen te weinig hebben ondernomen om wetten tegen corruptie en omkoping te handhaven, noch hebben ze transparantie vergroot of verantwoording afgelegd door de bevordering van persvrijheid en vrijheid van meningsuiting van het maatschappelijk middenveld en het individu.

Aanbevelingen corruptiebestrijding

Op basis van de resultaten van de enquête, volgen hier vier belangrijke aanbevelingen van Transparency International aan het Midden-Oosten en Noord-Afrika om corruptie aan te pakken:

• Regeringen in de regio moeten zich onmiddellijk en in het openbaar uitspreken over hun inzet corruptie te beëindigen. Ook moeten ze resultaten leveren wat betreft hun anti-corruptie toezeggingen die zij zowel regionaal als wereldwijd hebben gemaakt, zoals in het kader van het Verdrag van de Verenigde Naties tegen Corruptie (UNCAC) en het Arabisch Verdrag voor Corruptiebestrijding.
• Regeringen moeten straffeloosheid stoppen en de corrupte voor het gerecht brengen, zodat ze de verantwoordelijkheid voor de gevolgen van hun daden nemen.
• De regeringen moeten een veilige en stimulerende omgeving voor het maatschappelijk middenveld en de media creëren en de media om corruptie te bestrijden en te kunnen rapporteren.
• Regeringen moeten hun burgers betrekken bij de strijd tegen corruptie en ruimte creeren om instellingen ter verantwoording te roepen en om de rechtshandhaving te ondersteunen. Dit is vooral belangrijk wanneer de meerderheid van de burgers (58 procent) geloven dat ze de macht hebben om een verschil te maken.

Represaillemaatregelen

Ook blijkt het onderzoek dat slechts een kleine meerderheid van de ondervraagden denkt dat ze iets tegen corruptie kunnen doen door misstanden te melden of de betaling van steekpenningen te weigeren. Een derde van de mensen zegt te vrezen voor represaillemaatregelen indien ze corruptie zouden melden.

De resultaten laten zien dat corruptie nog steeds een grote uitdaging is voor de regio. Het is echter duidelijk dat de ontwikkeling van effectieve anti-corruptie mechanismen hand in hand moet gaan met het garanderen van de rechten op vrijheid van meningsuiting en mensenrechten in de regio. Veel mensen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika zijn nog steeds bang om zich uit te spreken tegen corruptie vanwege de vrees voor represailles. Alleen als regeringen in de regio openstaan voor een fundamentele verschuiving in hun mentaliteit, om daarmee zinvolle participatie van burgers en het maatschappelijk middenveld in het openbare leven toe te laten, alsmede te stoppen met het gebruik van de repressie of intimidatie tegen hun volk, heeft de strijd tegen corruptie een kans.

Transparency International roept regeringen op om corruptie hard aan te pakken, persvrijheid te vergroten, anti-corruptiecommissies in te stellen en regelingen voor klokkenluiders in het leven te roepen.