Amsterdam, 8 juli 2016 – Afgelopen woensdag eiste het Openbaar Ministerie (OM) dat de €310 miljoen aan steekpenningen die werden betaald aan de dochter van de president van Oezbekistan, Gulnara Karimova, worden ontnomen. Tevens zou het bedrijfje van Karimova een boete van €4,7 miljoen moeten betalen. De omkoping van Karimova door de telecombedrijven VimpelCom en TeliaSonera zou in ruil zijn geweest voor toegang tot de Oezbeekse telecommarkt. Mocht de rechter zich aansluiten bij de visie van het OM en het bedrag opeisen, dan wordt dit de grootste ontnemingszaak in Nederland ooit.

Omkoping Karimova in ruil voor markttoegang

Het bedrijf van Karimova, Takilant Limited, staat in Gibraltar geregistreerd. Volgens het OM zou het tussen 2007 en 2014 ruim €300 miljoen aan steekpenningen hebben ontvangen van het Russisch-Noorse VimpelCom en het Zweeds-Finse TeliaSonera. In ruil voor de omkoping zou Karimova via haar vader hebben gezorgd dat de bedrijven toegang tot de telecommarkt van Oezbekistan zouden krijgen. “Wij vermoeden dat zij de sleutel was tot de telecommarkt. Zij bepaalde de toelatingseisen,” aldus een woordvoerder van het OM. Het geld zou op een Zwitserse bankrekening staan. Om te verhullen dat het om steekpenningen ging, zou Karimova een netwerk hebben opgezet met verschillende stromannen, valse contracten en bedrijfsconstructies over de hele wereld. Ook Nederlandse banken en notarissen zouden zijn gebruikt.

De firma van Karimova wordt beschuldigd van het medeplegen van omkoping, valsheid in geschrifte en witwassen. Het OM wil daarom de firma beboeten met een boete van €4,7 miljoen en het verkregen voordeel van meer dan €300 miljoen ontnemen. De boete is de hoogst mogelijke die het OM kan opleggen: “Gezien de lange tijdsperiode waarin de corruptie heeft plaatsgevonden, het structurele karakter van de omkopingen, het daarmee gepaard gaande ongelimiteerde machtsmisbruik, en de enorme bedragen aan steekpenningen die zijn ontvangen, acht het OM de maximale geldboete gepast,” zo liet de officier van justitie woensdag weten. Het bedrijf van Karimova heeft tevens een aandelenbelang van 6  procent in TeliaSonera ontvangen voor de wederdienst. Het OM wil graag dat die aandelen verbeurd worden verklaard.

Bevoegdheid Amsterdamse rechtbank

Dat de zaak tegen het bedrijf van Karimova kan worden aangespannen, komt volgens het OM omdat de steekpenningen van de beide bedrijven werden gedaan door hun dochterondernemingen in Nederland en met behulp van Nederlandse dienstverlening. Ondanks het feit dat deze vestigingen niet meer dan brievenbusfirma’s zijn, pakt het OM deze kans met beide handen aan: “Voor de betaling van de steekpenningen is gebruik gemaakt van Nederlandse juridische en financiële dienstverleners met alle gevolgen van dien,” sprak de officier van justitie. Daarnaast slaan de gevolgen van de omkoping volgens het OM direct terug op de Nederlandse samenleving, waardoor vervolging mogelijk moet zijn.

Het bedrijf Takilant was afgelopen woensdag niet vertegenwoordigd in de rechtszaal. De enige bestuurder en aandeelhouder van de brievenbusfirma is mevrouw Gayane Avakyan, de secretaresse van de presidentsdochter. Volgens het OM is zij niet meer dan een strovrouw om de posities op papier in te vullen. Een overeenkomst tussen Avakyan en Karimova die in handen van het OM is laat blijken dat alle activiteiten van Takilant “worden uitgevoerd op de wijze die Karimova instrueert. Al het handelen moet in het belang zijn van Karimova.”

Dat Karimova zelf kan worden vervolgd, komt door een van haar vorige functies. Tussen 2008 en 2012 was zijn Oezbekistans permanente vertegenwoordiger bij de Verenigde Naties in Genève. Zodoende was zij ambtenaar ten tijde van de omkoping. Omdat Nederland sinds 2001 omkoping van buitenlandse ambtenaren kan vervolgen kan Karimova nu in Nederland worden berecht. Ook in Zweden en Zwitserland lopen op dezelfde manier onderzoeken naar omkoping van verschillende Oezbeken, waaronder Karimova. Of zij ooit haar straf zal ondergaan is de vraag: ze is buiten bereik van opsporingsinstanties. Naar verluidt is zij uit de gratie geraakt bij haar vader en onder huisarrest zijn geplaatst in Oezbekistan.

Geen schikking zoals VimpelCom

In februari betaalde VimpelCom al een schikking van bijna $400 miljoen voor de omkoping rondom het toetreden aan de Oezbeekse telecommarkt. Dit is een recordschikking in een grote corruptiezaak in Nederland. Bij deze schikking kwam de rol van het offshore bedrijf Takilant al naar voren, maar was nog niet geheel duidelijk dat het hier ging om een bedrijf in handen van de dochter van de president van Oezbekistan. Wel werd vastgesteld dat er nauwe banden waren tussen het bedrijf en een hooggeplaatste overheidsfunctionaris, die het mogelijk maakte de toegang tot de telecommarkt toe te kennen of te ontzeggen. Een schikking met het bedrijf Takilant is echter voor het OM geen optie. “Takilant was een vehikel voor steekpenningen, het had geen enkele legale activiteit. Met zo’n bedrijf kun je geen afspraak maken,” liet een woordvoerder van het OM weten.

Er lopen nog steeds onderzoeken naar de omkoping door VimpelCom en TeliaSonera. De rol van enkele voormalige bestuurders van VimpelCom wordt ondanks de schikking met de Nederlandse overheid alsnog onder de loep genomen. Naar het handelen van TeliaSonera lopen onderzoeken in Zweden, Zwitserland, Nederland en de Verenigde Staten. Het is waarschijnlijk dat VimpelCom en TeliaSonera niet de enige bedrijven zijn die steekpenningen hebben betaald aan Karimova. Mogelijk heeft Karimova meer dan een miljard euro overgehouden aan het verschaffen van toegang aan de Oezbeekse telecommarkt. De uitspraak in de zaak zal over twee weken worden gedaan, maar ongeacht de uitspraak is het een positief signaal dat Nederland zich inzet voor het bestrijden van buitenlandse omkoping.