Amsterdam, 17 februari 2017 – Bijna elke dag kijken we met meer verbazing en ongeloof naar de andere kant van de Atlantische Oceaan, waar president Trump via Twitter de Amerikaanse rechtsstaat uitdaagt. De zorgwekkende ontwikkelingen in de Verenigde Staten domineren het nieuws. Dat is begrijpelijk omdat er nooit eerder een Amerikaanse president is geweest die al na één maand met zoveel structurele problemen zit. Daardoor blijven echter andere opmerkelijke gebeurtenissen bijna onopgemerkt: in Rusland is vorige week oppositieleider en presidentskandidaat Aleksej Navalny kaltgestellt.
Oppositieleider, presidentskandidaat en anti-corruption champion
Navalny is niet alleen oppositieleider en presidentskandidaat maar ook het boegbeeld van de anti-corruptie beweging in Rusland. Hij richtte in 2011 de onafhankelijke en kritische NGO ‘Anti Corruption Foundation‘ op. In hetzelfde jaar was Navalny de leider van de grootschalige straatprotesten tegen de verkiezingsuitslag en een jaar later gaf hij leiding aan de demonstraties tegen de herverkiezing van president Poetin. Anders gezegd, Navalny was een doorn in het oog van de regering.
Toen in 2013 bleek dat Navalny ook politieke ambities had en van plan was om zich kandidaat te stellen voor het ambt van president, werd hij aangeklaagd en veroordeeld. Hij werd ervan beschuldigd grootschalige fraude te hebben gepleegd door ongeveer 400.000 euro aan hout te verduisteren toen hij in 2009 als adviseur van de liberale gouverneur van de regio Kirov werkte. Hij zou het hout vervolgens tegen een kunstmatig hoge prijs door hebben verkocht aan een staatsbedrijf. Navalny verweerde zich en noemde de zaak politiek gemotiveerd. Hij ging in hoger beroep en het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) oordeelde uiteindelijk dat de zaak opnieuw moest vanwege procedurele tekortkomingen.
Déjà vu: hetzelfde vonnis nog een keer
Vorige week is de zaak opnieuw behandeld door de rechtbank in Kirov. De rechters bogen zich over een ongewijzigde aanklacht, dezelfde feiten en hetzelfde bewijs. Het was geen verrassing dat de veroordeling uit 2013 werd herhaald. Vrijspraak komt bijna nooit voor in Russische rechtszaken. Maar toch is het niet gedurfd te stellen dat de rechters met enige brutaliteit handelden. Het vonnis was volgens Navalny letterlijk hetzelfde als bijna vier jaar geleden: ‘Zelfs de paragraafindeling is dezelfde.’ Ook meldde de advocate van de oppositieleider na afloop van de zitting dat de rechtbank de kritiekpunten van het EHRM negeerde en naast zich neerlegde. Van een herbeoordeling kan dus geen sprake zijn. Ook de straf is exact hetzelfde: vijf jaar voorwaardelijke gevangenisstraf wegens fraude ‘van bijzonder grote omvang’.
Navalny veroordeling zorgt voor vrij spel Poetin
De toevoeging ‘van bijzonder grote omvang’ is niet voor niets. Deze kwalificatie zorgt ervoor dat het strafblad van Navalny nu een ‘zwaar misdrijf’ bevat. De consequentie hiervan zou kunnen zijn dat de belangrijkste oppositieleider in Rusland niet mee mag doen met de presidentsverkiezingen van volgend jaar. Volgens de Russische wet is hij niet verkiesbaar. Poetin, die overigens nog niet heeft laten weten of hij voor een vierde termijn zal gaan, heeft dan vrij spel. Samen met de oppositie in Rusland is Navalny ervan overtuigd dat het vonnis van hogerhand is gedicteerd. In Poetins Rusland wordt rechtspraak bijna routinematig ingezet om politieke opponenten monddood te maken.
Maar Navalny is een strijder. Hij is ervan overtuigd dat hij ondanks de veroordeling mee gaat doen in de verkiezingsstrijd. Dit zelfvertrouwen komt voort uit zijn interpretatie van de Russische grondwet. Hierin wordt volgens de anti-corruptie leider het recht van iedere burger gegarandeerd om voor een publiek ambt te gaan. Alleen burgers die daadwerkelijk in een cel hebben gezeten zijn hiervan uitgesloten, zo de interpretatie van het kamp van Navalny.
Zal Navalny meedoen aan de verkiezingen in 2018?
De volgende presidentsverkiezingen in Rusland staan gepland voor 2018. In december van dit jaar zal de definitieve kandidatenlijst worden gepubliceerd. Gezien de veroordeling en de onzekere rechtspositie van Navalny is het op dit moment niet erg waarschijnlijk dat zijn naam op de lijst zal verschijnen. De komende maanden zullen Navalny en zijn team de grootst mogelijke politieke druk uitoefenen om de kandidatuur er alsnog doorheen te krijgen. Mocht dat niet lukken, dan is Poetin van zijn grootste concurrent af. Dit zou voor Navalny persoonlijk en voor de hele de anti-corruptie beweging in Rusland een harde klap betekenen.