Amsterdam, 28 april 2017 – De uitkomsten van een recent onderzoeksrapport van de Inspectie Gezondheidszorg over de patiëntveiligheid bij het UMC Utrecht laten de belangrijke rol van klokkenluiders zien bij het verminderen van een angstcultuur en zijn een steun in de rug voor klokkenluiders in Nederland. Antonie Kerstholt, econoom, bedrijfsjurist en lid van Transparency International Nederland, schreef een opiniestuk over het rapport waar hij ingaat op de relatie tussen falend leiderschap, een angstcultuur en intern toezicht, en de belangrijke rol van de klokkenluider die hier een brug tussen kan slaan.

Klokkenluiders kunnen blij zijn met de belangrijke conclusie in het gepubliceerde onderzoeksrapport van de Inspectie Gezondheidszorg over misstanden bij het UMC Utrecht. Er is een directe relatie aangetoond tussen de aanwezigheid van een angstcultuur en de leiderschapsstijl in een organisatie. Met die wetenschap hebben (toekomstige) klokkenluiders een gedeeld belang met de interne toezichthouders in het bestrijden van een aanwezige angst en intimidatiecultuur.

Resultaten onderzoek wake-up call voor interne toezichthouders

Interne toezichthouders van alle organisaties in Nederland kunnen belangrijke lessen leren van de uitkomsten van het door de Inspectie Gezondheidszorg uitgevoerde onderzoek. Niet eerder is een zo duidelijke relatie aangetoond tussen falend leiderschap, een angstcultuur en toezicht op teveel afstand van de werkvloer. Te lang is in Nederland getolereerd dat toezicht primair via de bestuurskamer kon worden uitgeoefend terwijl veel misstanden vaak hun oorsprong vinden op de werkvloer. Een niveau van de organisatie waar ook bestuurders vaak geen goed beeld van hebben. Zoals in het AMC Utrecht ook zo duidelijk is aangetoond. Hierdoor blijven waarschuwingssignalen over de aanwezigheid van een onveilig meldklimaat en van een angstcultuur onder de radar van de topleiding en de toezichthouder.

Waarschuwingssignalen aanwezigheid angstcultuur

Opmerkelijk detail in het onderzoeksrapport is de mededeling dat het bestuur van het UMC Utrecht zelf al opdracht had gegeven om een onderzoek te doen naar de bedrijfscultuur. De uitkomsten van dat onderzoek waren identiek aan het later door de Inspectie Gezondheidszorg uitgevoerde onderzoek naar het vermoeden van een angstcultuur. Dat geeft enerzijds aan dat de getrokken conclusie betrouwbaar is te achten. Anderzijds dat die conclusie in lijn is met ervaringen van klokkenluiders. En dat is een win- win voor zowel klokkenluiders als toezichthouders. Het geeft immers handvatten om het grootschalige en hardnekkige probleem van een angstcultuur in organisaties op een eenvoudige wijze snel te signaleren.

Geef klokkenluider een eigen anoniem meldloket bij interne toezichthouder

Bij het Huis voor Klokkenluiders worden door klokkenluiders veel misstanden gemeld die verband houden met een aanwezige angstcultuur en een onveilig meldklimaat. Om de werkdruk van die instelling te ontlasten en een angstcultuur in een veel eerder stadium op te kunnen sporen zou een intern anoniem meldloket bij de interne toezichthouder uitkomst kunnen bieden. Dat voorkomt tevens onnodig tijdverlies en het bewust tegenwerken van de klokkenluider door het management van de organisatie. Het voordeel voor de interne toezichthouder voor zo’n oplossing is evident. Die is immers altijd verantwoordelijk en mogelijk ook aansprakelijk als mocht blijken dat als gevolg van een onveilig meldklimaat en een niet integere organisatiestructuur misstanden ontstaan en onder de radar blijven. Tekort schietend toezicht komt dan altijd, vroeg of laat, onvermijdelijk in beeld. Los en onafhankelijk van de eventuele aansprakelijkheid van tekortschietende en falende bestuurders. Met de kennis van nu kunnen klokkenluiders een belangrijke waarnemingspost voortaan zijn van de interne toezichthouder. Met als doel om vroegtijdig een angstcultuur in het vizier te krijgen. Een win-win voor toezichthouders, klokkenluiders en het Huis voor Klokkenluiders.

Antonie Kerstholt (econoom en bedrijfsjurist bij Kerstholt Bedrijfsadviseurs)