Amsterdam, 26 september 2017 (opiniestuk door Antonie Kerstholt) – Ondanks integriteitscodes en klokkenluidersregelingen delven kritische werknemers bijna altijd het onderspit tegen niet-integere werkgevers, ook al is er aantoonbaar sprake van misstanden of het aanwezig zijn van een angstcultuur. “Dit wordt veroorzaakt door de juridische gezagsverhouding tussen iedere werknemer en zijn werkgever en de regels van het ontslagrecht“, aldus Antonie Kerstholt, econoom, jurist en lid van Transparency International Nederland, in zijn opiniestuk over de bescherming van het arbeidsrecht.

Volgens Antonie Kerstholt beschermt het arbeidsrecht de werkgever tegen onwelgevallige werknemers. Het geeft de werkgever wettelijke instrumenten in handen om een kritische werknemer het leven zo zuur te maken dat die zelf wel vertrekt, tegen zijn zin arbeidsongeschikt te verklaren, of op grond van verstoorde arbeidsverhoudingen te kunnen ontslaan. Recente voorbeelden bij de Nationale Politie, het UMC Utrecht en bij Defensie tonen dat goed aan.

Machtsmisbruik en angstcultuur moeilijk te bestrijden

Machtsmisbruik en een angstcultuur speelden een belangrijke rol bij de hiervoor genoemde voorbeelden van niet-integer werkgeverschap. Dit is nog maar het topje van de ijsberg dat via de media publiekelijk bekend is geworden. Al langer is bekend dat klokkenluiders bijna nooit opgewassen zijn tegen niet-integere werkgevers die onder de vlag van het arbeidsrecht en de aanwezige gezagsverhouding kritische werknemers tot zwijgen kunnen brengen. Ze zijn bang voor verlies van hun baan en bestaanszekerheid. Een ontslag op grond van verstoorde arbeidsverhoudingen is relatief snel te regelen als een werkgever dat slim aanpakt.

Ernstige misstanden weggezet als arbeidsconflict door werkgevers

Misstanden kunnen door werkgevers naar buiten toe gemakkelijk worden afgedaan met een standaard reactie als: “we herkennen ons niet in de geschetste situatie of het betreft de persoonlijke ervaring van een werknemer”. Zoals laatst nog door SP-leiders werd gereageerd op de naar buiten gebrachte angstcultuur binnen deze partij door Sharon Gesthuizen. Een zeer opmerkelijke reactie van een partij met in hun gelederen Tweede Kamerlid Ronald van Raak. Initiatiefnemer van de Wet Huis voor Klokkenluiders en bekend boegbeeld en pleitbezorger van een betere bescherming van kritische werknemers. De meest eenvoudige reactie om als werkgever misstanden te ontkennen en weg te zetten is wel: “het gaat om een arbeidsconflict”. Met die laatste reactie kom je als werkgever altijd weg als je met een kritische werknemer, met gebruikmaking van het arbeidsrecht, direct op een conflict hebt aangestuurd. Kortom, het zijn allemaal voorspelbare reacties van werkgevers om naar buiten toe een werkelijkheid van misstanden en machtsmisbruik te kunnen blijven maskeren.

Angstcultuur? Wegwezen of volledig aanpassen!

Zolang ons arbeidsrecht niet in lijn wordt gebracht met wet- en regelgeving over de bescherming van klokkenluiders kunnen niet-integere werkgevers rustig doorgaan met machtsmisbruik en het in stand houden van een angstcultuur. Geen strobreed wordt hen door wet-en regelgeving van het arbeidsrecht in de weg gelegd. Een bittere conclusie voor veel klokkenluiders die verwachten dat recente wet- en regelgeving zoals bijvoorbeeld de Wet Huis voor Klokkenluiders hen wel goed kan beschermen tegen dit soort praktijken.

Verstandige kritische werknemers die misstanden aan de kaak willen stellen, doen er dus wijs aan dat achterwege te laten zolang ze geen andere werkgever hebben gevonden. Dat is helaas binnen de huidige wet- en regelgeving het beste wat een opmerkzame werknemer kan doen om niet zelf ernstig gedupeerd te raken. Het in juni 2017 aangekondigde ontslag van specialisten die misstanden op een afdeling van het UMC Utrecht hadden gemeld bij de Inspectie Gezondheidszorg als externe toezichthouder, bevestigt dat nog eens.

Antonie Kerstholt (econoom, jurist en oud-voorzitter van een raad van commissarissen)