Amsterdam, 4 december 2017 (door Hugo Gilden) – Tsjechisch politicus Andrej Babis heeft met zijn protestpartij ANO, dat ‘ja’ betekent in het Tsjechisch en een acroniem is voor ‘Actie voor Ontevreden Burgers’, de parlementaire verkiezingen van Tsjechië met 30 procent van de stemmen ruimschoots gewonnen. Babis heeft het bestrijden van corruptie tot één van zijn meest prominente agendapunten verheven, maar hij heeft zelf geen onomstreden reputatie.

Andrej Babis geniet de twijfelachtige eer te worden vergeleken met Donald Trump en Silvio Berlusconi. Deze vergelijkingen zijn gebaseerd op zijn achtergrond in de bedrijfswereld en zijn aandeel in de media. Babis beschikt over een vermogen dat wordt geschat op 4,1 miljard dollar. Dit kapitaal heeft hij weten te vergaren met de Agrofert groep, een conglomeraat dat zich specialiseert in voedsel- en chemicaliën productie. Na een overname van de Mafra groep in 2013 heeft Agrofert zich bovendien een leidende rol aangemeten in het Tsjechische medialandschap.

Aan Babis’ politieke carrière werd in 2011 met het oprichten van ANO het startsein gegeven. ANO profileert zichzelf als anti-establishment, uit veel kritiek op het migratiebeleid van de EU en spreekt zich fel uit tegen corruptie. Een in januari 2017 door sociologisch instituut STEM uitgevoerd onderzoek toont aan dat corruptie door veel Tsjechen als een groot probleem wordt ervaren. Dit sentiment heeft vermoedelijk bijgedragen aan ANO’s comfortabele overwinning in de parlementsverkiezingen. Babis wordt zelf echter beschuldigd van belastingontwijking, belangenverstrengeling en fraude met EU-subsidies.

Oproer in het Tsjechische ministerie van financiën

Naast zijn functie bij ANO is Babis van januari 2014 tot mei 2017 minister van financiën geweest. Deze functie vulde hij verdienstelijk in, maar aan zijn ambtsperiode kwam na een rel in de top van de Tsjechische politiek een einde. Babis is in mei namelijk door premier Bohuslav Sobotka beschuldigd van belastingontwijking en – op basis van anoniem op het internet geplaatste geluidsopnames – het beïnvloeden van de berichtgeving van aan de Agrofert groep verbonden media. Aanvankelijk leek Sobotka de door het handelen van Babis ontstane commotie als reden te zien om zijn daarmee in diskrediet gestelde regering te ontbinden, maar uiteindelijk was het toch Babis die het veld moest ruimen.

Babis beschuldigd van belangenverstrengeling

Agrofert is het grootste bedrijf van Tsjechië en is daarnaast de voornaamste ontvanger van EU-subsidies. Uit onderzoek dat is uitgevoerd door wantrouwende journalisten zou zijn gebleken dat het EU-subsidiegeld dat de Agrofert groep heeft ontvangen aanzienlijk is toegenomen gedurende Babis’ periode als minister van financiën. Door een oud-werknemer van het ministerie – die vanuit een NGO onderzoek heeft gedaan naar Agrofert – is bovendien beweerd dat de Agrofert groep zo’n 1,2 miljoen euro aan EU-subsidiegelden aan ANO heeft gedoneerd.

Het Ooievaarsnest

In oktober van dit jaar is Babis na opsporingswerk door Tsjechische justitie en EU’s anti-corruptie waakhond OLAF aangeklaagd voor fraude met EU-subsidies. Dit zou zich 10 jaar geleden hebben afgespeeld. Babis wordt ervan beschuldigd EU-subsidies ter waarde van 1,9 miljoen euro onrechtmatig in ontvangst te hebben genomen. De subsidies waren bestemd voor kleine bedrijven, maar duidelijk is geworden dat de subsidies terecht zijn gekomen bij een aan de Agrofert groep verbonden luxe resort en conferentiecentrum, het Ooievaarsnest. Indien deze zaak tot een rechtszaak en een daadwerkelijke veroordeling tegen Babis leidt, is gevangenisstraf een realistische uitkomst.

De ‘Babis-wet’

Babis ziet de aantijgingen aan zijn adres als politiek gemotiveerde manoeuvres om zijn macht en invloed in te perken. Aan deze overtuiging zal door de onlangs opgestelde conflict of interest wet, die in de volksmond ook wel de Babis-wet wordt genoemd, weinig afbreuk worden gedaan. Deze wet is opgesteld om belangenverstrengeling te bestrijden en dicteert dat het voor politici niet langer is toegestaan meer dan een kwart belang in een bedrijf te bezitten en/of een aandeel te hebben in de media. Als reactie op deze wet heeft Babis de Agrofert groep in een trust-fund geplaatst.

Toekomst Babis nog onduidelijk

Andrej Babis heeft goede kaarten in handen om de nieuwe premier van Tsjechië te worden. Verschillende partijen hebben echter aangegeven niet met de omstreden Babis een meerderheidskabinet te willen vormen. Babis heeft daarom voorgesteld een minderheidskabinet te gaan vormen. Als Babis erin slaagt premier te worden zal hij immuniteit krijgen en daarmee ontheven zijn van de gevangenisstraf die hem boven het hoofd hangt vanwege de ‘Ooievaarsnest’ zaak. Justitie zal dan opnieuw een verzoek tot veroordeling in moeten dienen.

De ‘Babis-wet’ lijkt geen noemenswaardig obstakel voor de geraffineerde politicus. Zijn aandeel in zowel de politiek als de economie en media is per definitie ondemocratisch en niet bevorderlijk voor een integer en transparant beleid. Babis’ verleden levert voldoende reden tot argwaan en vraagt om verdere studie wanneer er meer duidelijkheid is ontstaan over de toekomst van Babis, ANO en Tsjechië.