Amsterdam, 17 januari 2018 – Ruim een jaar geleden kreeg Al Jazeera een 95-pagina’s tellend document van het Oekraïense gerechtshof in handen, wat staatsgeheimen zou bevatten. In de documenten wordt nauwkeurig uiteengezet hoe de voormalig president van Oekraïne, Viktor Janoekovytsj, via zijn handlangers, ruim 1.5 miljard dollar uit de staatskas heeft gestolen. Dit gebeurde voor zijn afzetting in 2014. Naar aanleiding van de informatie uit de documenten startte Al Jazeera een onderzoek.

Tijdens dit onderzoek heeft Al Jazeera 160 miljoen dollar van de verduisterde aandelen, gestald in Cyprus, kunnen traceren. Deze werden op verzoek van de Oekraïense autoriteiten bevroren. Daarnaast ontdekte de onderzoekers van Al Jazeera dat drie Oekraïense oligarchen deze bevroren aandelen illegaal hebben verhandeld. Afgelopen woensdag 10 januari jl. publiceerde Al Jazeera hun bevindingen.

Een complex netwerk van bedrijven

Een geheime verklaring van het Oekraïense gerechtshof heeft, voor de eerste keer, nauwgezet aan het licht gebracht hoe voormalig president Viktor Janoekovytsj zo’n 1.5 miljard dollar heeft gestolen van de staat. Het complexe netwerk van bedrijven dat werd gebruikt om het geld te stelen is zeer gedetailleerd uiteengezet door het gerechtshof. Bovendien blijkt uit deze verklaring dat de voormalige financiële adviseurs van Petro Poroshenko, de huidige president van Oekraïne, een aandeel hadden in de fraude. In dit complexe netwerk is Investment Capital Ukraine (ICU) als een tussenpersoon betrokken geweest. Zo heeft ICU de obligaties ter waarde van 1.5 miljard dollar aangekocht van Cypriotische bedrijven tussen november en december 2013.

Staatsgeheimen

Volgens het document met staatsgeheimen bemiddelde ICU bij de aankoop van obligaties namens acht verschillende Cypriotische bedrijven. Later leidden deze bedrijven naar Janoekovytsj. Een militaire rechtbank in Kramatorsk, een stad in het oosten van Oekraïne, overhandigde het geheime document in alle stilte in maart 2017 aan Al Jazeera. Dit document bevat de namen van honderden bedrijven, waarvan sommige afkomstig uit Cyprus, die als pijplijn diende om geld het land uit te sluizen. Het hele financiële netwerk werd omschreven als een ‘criminele onderneming’ onder leiding van Janoekovytsj, die op dit moment in ballingschap leeft in Rusland.

In het staatsdocument wordt de entiteit ‘Secretariat of Sergey Vitalyevich Kurchenko’ ook genoemd. Al Jazeera schrijft dat Kurchenko een zakenman is die op zijn 27ste ten tonele verscheen met een bankrekening van 400 miljoen dollar en een grote olie en gas onderneming. Hij werd beschouwd als “chief financial officer” van Janoekovytsj.

Geld broodnodig

In de kern van de zaak is er sprake van 1.5 miljard dollar in obligaties en contanten, beschouwd als de opbrengsten van de misdrijven van de achterban van Janoekovytsj. Op papier behoort het geld tot een schaduwachtig netwerk van Cypriotische offshore bedrijven. Aanklagers stellen dat deze bedrijven dienen als een ‘dekmantel’ voor Janoekovytsj en zijn partners. De openbaar aanklager van Oekraïne, Yuriy Lutsenko, dient te bewijzen dat het geld de opbrengsten zijn van fraude. Dat lijkt juridisch een uitdaging te worden voor Oekraïne, omdat de hoofdverdachte het land is ontvlucht. Het rechtssysteem van Oekraïne is niet ingesteld op zaken waarbij de persoon die aangeklaagd is, afwezig is. Effectief valt zo’n persoon dan buiten de wet. Zonder proces, kan er niemand schuldig worden bevonden. Zonder schuldvonnis is er voor Oekraïne geen gerechtelijke manier om het geld aan te geven, en zonder rechterlijke beslissing, is het geld buiten het bereik van de staat. Een staat die in 2014 bijna 20% van zijn bruto binnenlands product verloren is aan corruptie, kan restitutie van al het gestolen geld goed gebruiken.

Profijt van gestolen staatsobligaties

Het geheime proces was het gevolg van een ‘low-profile’ persoon, Arkady Kashkin, die de openbaar aanklagers op het spoor waren. Kashkin fungeerde als ‘aangestelde’ directeur voor bedrijven die toebehoorde aan Kurchenko, de man die Janoekovytsj’s financiële rijk heeft geleid.

Kurchenko houdt zich schuil in Moskou, beschermd door de Russische special forces. Kashkin daarentegen, heeft het er minder goed vanaf gebracht. Hij heeft een deal gesloten met de openbaar aanklager, waarbij hij verklaard heeft dat hij het ‘mastermind’ was van een uitgebreid netwerk van meer dan 400 bedrijven die ruim honderden miljoenen dollars hebben witgewassen.

Naar aanleiding van deze bekentenis kon de Oekraïense overheid snel in actie komen en dientengevolge werden de aandelen in juni 2014 bevroren. Tot die tijd betaalde de gestolen staatsobligaties namelijk nog steeds een groot dividend uit, waarvan de verbannen oligarchen profiteerde. Hierbij kondigde het gerechtshof aan dat de staatsgeheimen niet gepubliceerd zouden worden vanwege de wet op geheimhouding van de staat. Deze hoogst uitzonderlijke actie zorgde voor een sterke tegenreactie van anti-corruptie groeperingen die dit juridisch betwisten.

Anti-corruptie groeperingen hadden grote zorgen over bovenstaande procedure en eisten volledige openbaarmaking van alle gerechtelijke documenten. Deze groeperingen geloven dat een gerechtelijke procedure, achter gesloten deuren en zonder de vertegenwoordiging van de Cypriotische bedrijven, gebrekkig is en de bedrijven de mogelijkheid biedt om juridisch een achteruitgang te vinden.

De rol van ICU

Bij navraag door de onderzoekers van Al Jazeera meldt ICU dat haar rol slechts beperkt was tot die van bemiddelaar en dat zij om die reden niets verdachts heeft gesignaleerd. Tot voor kort had ICU nauwe banden met de huidige regering, waaronder het adviseren van president Poroshenko wat betreft de verkoop van zijn miljoenenbedrijf Roshen, een chocoladefabriek.

Tijdens de periode van de fraude van Janoekovytsj, werd de financiële tak van Roshen geleid door Valeria Gontareva, directrice van de Oekraïense centrale bank. Valeria Gontareva blijkt eveneens nauwe banden te hebben met president Poroshenko. Gontareva stelt ook dat zij en ICU “niets verdachts hebben gesignaleerd” gedurende de transacties. De staatsbank van Oekraïne is betrokken bij het verkrijgen van ontvangstbevestigingen van kapitaal en het financieel monitoren van bedrijven die niet in Oekraïne zijn gevestigd. Volgens Gontavera had ICU daarom geen wantrouwen ten opzichte van deze buitenlandse bedrijven. Alle documenten en uittreksels waren afkomstig van de staatsbank en voldeden volledig aan de vereisten van de huidige wet- en regelgeving. Diverse actiegroepen willen dat er grondig onderzoek wordt gedaan naar de rol van ICU in deze zaak.

Goede voornemens ICU

ICU meldt dat het alle wettelijke en reglementaire vereisten zal naleven voorafgaand aan het afsluiten van een bemiddelingsovereenkomst met een klant. Zo stelt het bedrijf dat de wetshandhavingsinstanties en markttoezichthouders nauwkeurig hebben gekeken naar de transacties van de obligaties waarbij ICU betrokken was. De wetshandhavingsinstanties vonden de rol van ICU “adequaat en correct”, aldus ICU. Tot slot zegt ICU alle vereiste anti-witwas procedures te hebben doorgevoerd, en in de afgelopen jaren, samen met veel andere marktspelers, stappen te hebben ondernomen om haar interne bedrijfsprocessen te verbeteren.

In reactie op de gepubliceerde documenten meldt president Poroshenko dat ICU niet langer zijn financiële adviseur is. Bovendien zegt hij dat de Oekraïense overheid zich volledig in zal zetten in de strijd tegen corruptie.