Onderzoek naar integriteitsschendingen bij gemeenten

NRC deed recentelijk onderzoek naar de integriteit van bestuurders en ambtenaren in de 25 grootste gemeenten van Nederland (naar inwonersaantallen op 1 januari 2017). Gegevens werden verkregen met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). Uiteindelijk gaven alle benaderde gemeenten gegevens vrij – over aantal en soort onderzoeken, daaropvolgende disciplinaire maatregelen en de kosten van de onderzoeken. Almere, Haarlem en Amersfoort bleken geen complete administratie te bezitten: zij hebben niet over alle jaren gegevens beschikbaar.

In de periode 2012 tot en met 2016 werden in de 25 gemeenten in totaal 1.902 mogelijke integriteitsschendingen onderzocht, variërend van onder meer fraude en belangenverstrengeling tot ongepast gedrag op de werkvloer. In 1.089 gevallen (57 procent) werd een overtreding geconstateerd, in 645 gevallen overtraden ambtenaren en bestuurders geen integriteitsregels en in 168 gevallen is de uitkomst onbekend: onderzoeken lopen nog of een dader is niet gevonden.

Lijstaanvoerders zijn Rotterdam en Amsterdam met respectievelijk 691 en 505 integriteitsonderzoeken. Dat is niet vreemd gezien het feit dat deze twee gemeenten ook het grootste aantal ambtenaren in dienst hebben. Daarnaast hebben ze beide, als enige twee gemeenten in Nederland, een eigen integriteitsbureau. Rotterdam legde tussen 2012 en 2016 95 keer strafontslag op – waarvan twintig maal voorwaardelijk – aan ambtenaren die de integriteitsregels overtreden. Daarmee is ze ruimschoots de strengste van de 25 grootste gemeenten van Nederland, blijkt uit het onderzoek. De gemeente stelt dat het gemakkelijk en laagdrempelig is een mogelijke integriteitsschending aan te kaarten en met integriteitscoördinatoren te werken, waardoor medewerkers eerder bereid zijn te melden. De gemeente wijst daarmee op de zogenaamde integriteitsparadox: als een organisatie een actief integriteitsbeleid voert, leidt dat in de regel tot meer geconstateerde schendingen. Na Rotterdam volgt Amsterdam met 48 onvoorwaardelijke strafontslagen en Den Haag met twintig strafontslagen, waarvan één voorwaardelijk.  Via NRC kunt u alle onderzoeken bekijken en checken hoe integer uw eigen gemeente is.

Welke integriteitsschendingen passeerden de revu?

In maar liefst 482 van de gevallen, oftewel een kwart van de onderzochte schendingen betreft het fraude, zoals gesjoemel met declaraties van reiskosten en eten. Ook komt het vaak voor dat ambtenaren geld of goederen verduisteren of illegale goederen aanbieden. Zo werd bij de gemeente Leiden een teamleider twee schalen teruggezet vanwege het aanbieden van een verzameling nephorloges aan collega’s. In Amsterdam komt een ambtenaar met een verregaande truc als hij een zeer gewenste vrije dag niet mag opnemen: met Photoshop zet hij zelf een rouwadvertentie in elkaar om zijn leidinggevende te overtuigen. De betreurde ‘dode’ is een nog levend familielid. Als de ambtenaar wordt betrapt, volgt een berisping met vermindering van vakantiedagen.

Na fraude zijn de meest onderzochte kwesties: misbruik van gemeentelijke middelen (203), ongepast gedrag op de werkvloer (197) en belangenverstrengeling (193). Ze variëren van grote zaken, zoals het Rotterdamse Waterfrontschandaal waarbij onder anderen ambtenaren voor veel geld fraudeerden, tot relatief kleine zaken. Enkele jaren geleden liet het televisieprogramma Rambam zien dat bij meerdere gemeenten geld verdween uit portemonnees die waren teruggebracht bij de afdeling “gevonden voorwerpen”. NRC schrijft dat de gemeente Ede naar aanleiding van deze uitzending een ambtenaar heeft ontslagen. Andere voorbeelden van integriteitsschendingen waren een ambtenaar in Leiden die een afgegeven ketting mee naar huis heeft genomen. Dit leverde een schriftelijke berisping op. Verder een collega die een portemonnee heeft gestolen waarna strafontslag volgde en veel gestolen goederen zoals iPhones en iPads, computers en gelden.