Amsterdam, 25 juni 2018 (door Katinka Pennings) – Mossack Fonseca, het juridisch adviesbureau dat vooral bekendheid verwierf met de Panama Papers in 2016, is opnieuw ten prooi gevallen aan een enorme lek aan data. Dat bleek afgelopen woensdag uit berichtgeving van Trouw en het Financieele Dagblad (FD).
Opnieuw was het de Suddeutsche Zeitung, de krant uit München die ook in 2016 de Panama Papers als eerste ontving, die de nog eens 1,2 miljoen vertrouwelijke documenten in handen kreeg. De documentatie bestaat voor een groot deel uit intern e-mailverkeer. Zoals tijdens het eerste lek deelde de Duitse krant de data met het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) waarna met media over de hele wereld, waaronder in Nederland Trouw en het FD. De twee kranten werkten eerder al samen bij de eerste publicatie van de Panama Papers (2016), Bahama Leaks (2016) en Paradise Papers (2017).
Corrupte loodgieter
Direct na de Panama Papers brak er grote paniek uit; niet alleen bij klanten van het juridisch advieskantoor, die zo snel mogelijk hun bedrijven bij Mossack Fonseca wilden weghalen. Ook klopten meerdere autoriteiten bij het kantoor aan om informatie over ingezetenen. Dit blijkt uit een tweede lek vorige week. Nadat het kantoor mede dankzij de media in 2016 wereldberoemd werd, ontkrachtte het nog alle beschuldigingen en hield het vol grondig onderzoek te doen naar haar klanten; iets waar ze volgens internationale regelgeving omtrent witwassen en terrorismefinanciering ook toe verplicht zijn. Het nieuwe lek van 1,2 miljoen documenten onthult echter dat Mossack Fonseca helemaal niet op de hoogte was van haar eigen klantenbestand. Dit gold voor zo’n 70 procent van de 28.500 vennootschappen op de Britse Maagdeneilanden en voor zo’n 75 procent van de 10.500 brievenbusmaatschappijen in Panama, zoals FD en Trouw schrijven. Een aantal van die onbekende klanten blijken ook van Nederlandse afkomst. Zo zit Niek Sandmann (72), vastgoedmagnaat in Amsterdam, al 40 jaar in Panama. Onder hen zijn ook Hugo Minderhoud, honorair consul in Oezbekistan voor Nederland en België en twee achterkleinkinderen van V&D-grondlegger Anton Dreesmann.
Mossack & Fonseca: geen gouden combinatie
In februari van vorig jaar vertelde Transparency International Nederland (TI-NL) de achtergrondverhalen van de twee hoofdrolspelers, Jürgen Mossack en Ramón Fonseca, afkomstig uit het boek ‘Panama Papers – het verhaal van een wereldwijde onthulling‘ van Bastian Obermayer en Frederik Obermaier. Even opfrissen: wie gaan er schuil achter ’s werelds beroemdste datalek?
De van oorsprong Duitse Jürgen Mossack emigreerde in 1961 met zijn ouders van Rijnland-Palts naar Panama. De jonge Mossack maakte zijn studie Pedagogische Wetenschappen in Panama City af, maar koos daarna voor een bijbaan bij een advocatenkantoor. Al snel groeide hij uit tot advocaat en stichtte hij nog voor zijn dertigste een eigen advocatenkantoor in het toendertijd dictatoriale Panama: Jürgen Mossack Lawfirm. Dictator Manuel Noriega kwam in 1983 aan de macht en maakte van Panama een witwasparadijs voor de grote hoeveelheid criminele gelden, afkomstig uit het drugscircuit van Mexico. Ook Jürgen Mossack deed hier aan mee. Als drugsbaas van het Medillínkartel was je bij Jürgen Mossack Lawfirm aan het goede adres. Zo bediende het kantoor onder meer Caro Quintero, de toenmalige drugsbaas die de FBI in april van dit jaar toevoegde aan hun 10 Most Wanted List. In 1986 fuseerde het kantoor met dat van advocaat Ramón Fonseca. Fonseca studeerde in zijn geboortestad Panama City en aan de London School of Economics (LSE). Als jonge man wilde Fonseca “de wereld redden” en overwoog priester te worden. Na afronding van zijn studie werkte hij zes jaar voor de Verenigde Naties in Genève. Hij stichtte na terugkomst in Panama zijn eigen kantoor en fuseerde vervolgens met Mossack. Op het hoogtepunt had de firma vestigingen in veertig landen en werkten er zo’n 600 mensen. De naam van het juridisch advieskantoor raakte echter met de tijd langzaam maar zeker besmeurd. ‘If shell companies can be said to be getaway cars for bank robbers, then Mossack Fonseca may be the world’s shadiest car dealership.’, zo schreef VICE in 2014. Mossack Fonseca overtrad jarenlang regels die erop zagen hun klanten te verifiëren en crimineel gedrag te voorkomen.
El papel de Panamá
Op 3 april 2016 krijgen Fonseca en Mossack de schrik van hun leven als vrijwel hun hele administratie wereldwijd op straat komt te liggen. Uit de ruim elf miljoen gelekte documenten bleek dat het kantoor duizenden bedrijven en personen hielp om geld weg te sluizen naar belastingparadijzen. De onthullingen gaven inzicht in duistere deals die onder andere links met Vladimir Putin en Bashar al-Assad blootleggen. In een interview met de Wall Street Journal een aantal dagen na de onthullingen, bagatelliseert Mossack de fouten. “Mensen maken fouten. Net als wij, net als onze compliance afdeling. Maar dat is niet de norm.” Toch vertelde Mossack Fonseca haar klanten dat de systemen een upgrade verwachtten. Met name een nieuw encryptiesysteem zou het meest gevoelige onderdeel van de offshore industrie – wie bezit wat – moeten beveiligen.
Het einde lijkt in zicht als het Panamese Openbaar Ministerie in februari 2017 naar buiten brengt dat Mossack Fonseca betrokken is geweest bij een enorm corruptieschandaal – genaamd ‘Lava Jato’, rondom het staatsoliebedrijf van Brazilië, Petrobras. Via Mossack Fonseca is zo’n $750 miljoen aan steekpenningen gebruikt om de corruptie te financieren. Het juridisch advieskantoor wordt “een criminele organisatie” genoemd die “erop gericht is om geld van verdachte oorsprong te verbergen.” Mossack en Fonseca worden verdacht van witwassen en mogen Panama niet verlaten. Een maand later komen de twee op borgtocht vrij, nadat ze beiden $500.000 betalen. In mei 2018 blijkt dat het bedrijf de gevolgen van alle schandalen niet meer te boven komt en definitief haar deuren sluit.
Door de onthullingen uit de Panama Papers is de trustsector meer onder vuur komen te liggen. Eerder schreef TI-NL al dat De Nederlandsche Bank (DNB) sindsdien onderzoek doet naar de financiële dienstverleners die via brievenbusfirma’s mogelijk belastingontduiking faciliteren. Vooral trustkantoren houden zich onvoldoende aan de regels en melden ongebruikelijke transacties niet altijd. Strengere wetgeving en handhaving vanuit de toezichthouder helpt de trustsector op orde te krijgen maar het zijn uiteraard niet de enige voorwaarden. Ook de bankensector speelt hierin als facilitator een cruciale rol en kan niet van een kritische houding ontkomen. Zowel de trustsector als de bankensector hebben ten slotte een eigen verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat zij een schoon klantenbestand onderhouden.