Amsterdam, 13 augustus 2018 – Gisteren publiceerde het Zwitserse Tagblatt een artikel over de open brief omtrent asset recovery, die een groep van mensenrechtenactivisten eerder online zette. De groep komt op voor de belangen van de Oezbeekse bevolking. In de brief wordt gepleit voor transparante en verantwoorde terugbetaling van corruptiegelden die in essentie toebehoren aan het Oezbeekse volk als zijnde slachtoffer van het corrupte regime in Oezbekistan.

Vanuit Oezbekistan zijn omgerekend honderden miljoenen franken weggesluisd naar rekeningen in Zwitserland, afkomstig uit grootschalige omkoping en dubieuze afspraken binnen de Oezbeekse overheid. Nadat de verdachte transacties werden geïdentificeerd, is er door de Zwitserse overheid beslag gelegd op zo’n CHF 800 miljoen, verspreid bij banken in Genève en Zürich. De Zwitserse regering staat nu op het punt de inmiddels bevroren franken te confisqueren en is van plan om ze terug te geven – naar verwachting zo snel mogelijk – aan de Oezbeekse overheid. Zonder voorwaarden.

Corrupte Oezbeekse gelden stromen niet enkel door Zwitserse banken. Ook Nederland heeft beslag laten leggen op grote sommen geld, in ons land voortkomende uit de VimpelCom zaak. Transparency International Nederland (TI-NL) schreef hier afgelopen week een brief over aan de ministers Hoekstra (Financiën), Blok (Buitenlandse Zaken) en Grapperhaus (Justitie en Veiligheid) over de bestemming van deze fondsen. Het geld moet immers niet opnieuw corruptie faciliteren, maar juist ten goede komen aan de Oezbeekse bevolking zelf.

Gulnara Karimova

De hoofdpersoon in de Oezbeekse sage is Gulnara Karimova, de oudste dochter van voormalig president Islam Karimov. Haar worden onder andere fraude, het verbergen van buitenlands geld en witwassen ten laste gelegd. In afwachting van haar strafproces verblijft ze in detentie. In augustus 2015 werd zij al veroordeeld tot vijf jaar huisarrest wegens een aantal misdrijven, waaronder belastingontduiking op grote schaal.

Gulnara Karimova vervulde aan het begin van haar carrière verschillende diplomatieke rollen voor Oezbekistan, onder andere als permanente vertegenwoordiger van Oezbekistan binnen de Verenigde Naties en als ambassadeur in Spanje. Daarnaast bracht zij popliedjes uit, had zij een kleding- en sieradenlijn en exploiteerde ze diverse radio- en televisiezenders en consultancybedrijven. In het kader van die laatste twee functies was zij betrokken bij het telecomschandaal, waarbij zij wordt gezien als de spil van de corrupte constructies.

Zwitserse bankrekeningen

Diverse door Karimova toegeëigende corruptiegelden werden via handlangers op diverse bankrekeningen weggemoffeld in onder andere Zwitserland, Zweden, de Verenigde Staten en Nederland, op naam van compagnons. Zo’n 800 miljoen Zwitserse franken staan nu bevroren op een Zwitserse bankrekening in afwachting van hun bestemming. In mei van dit jaar besloot de Zwitserse overheid de gelden te confisqueren en te repatriëren naar Oezbekistan. Het confiscatieproces wordt een dezer dagen afgerond, iets waar een groep van mensenrechtenactivisten – die opkomen voor de Oezbeekse bevolking in deze – met terechte spanning op wachten.

Dat doen zij niet in stilte. In de open brief die zij eerder online zette, doet de groep een oproep aan de Zwitserse overheid om zorgvuldig naar de bestemming van de franken te kijken. Als de gelden zonder voorwaarden worden teruggeven, bestaat de angst dat ze via corrupte handen even makkelijk weer terugvloeien naar corrupte machthebbers. ‘De Zwitserse overheid kan en zou de gelden moeten gebruiken als drijfveer om de situatie in Oezbekistan te helpen veranderen, met het oog op lange termijn belangen van de Oezbeekse bevolking.’

Oezbekistan en haar corrupte regime

Vorig jaar schreef TI-NL ook al dat de kans groot is dat het geld opnieuw in handen komt van corrupte ambtenaren. Na de dood van voormalig president Karimov trad een nieuw regime aan, maar met weinig hoop op verbetering. Invloedrijke en corrupte ambtenaren lopen nog altijd vrij rond en Oezbekistan heeft de afgelopen jaren niet hoger gestaan dan plaats 153 van de 168 landen in de Corruption Perceptions Index van Transparency International.

De groep activisten legt een aantal principes voor die volgens hen zouden moeten gelden op het moment dat het geld terug gaat naar Oezbekistan. Het belangrijkste punt daarbij is dat het geld daadwerkelijk bijdraagt aan het terugdringen van corruptie in het land. Ook identificeren zij een aantal gebieden waar in dat geval de focus op moet liggen, zoals transparantie van overheidsfinanciën. In dat geval, zo stellen zij, zal de positieve uitwerking zich niet enkel beperken tot de telecomindustrie.

Verkeerd verbonden

In juli 2016 werd Karimova door de rechtbank in Amsterdam veroordeeld tot een boete van 1,6 miljoen euro wegens omkoping in – wat bekend werd als – het telecomschandaal. Karimova ontving via een brievenbusfirma honderden miljoenen euro’s aan smeergeld van telecombedrijven. De smeergelden hadden als doel om toegang te krijgen tot de telecommarkt in Oezbekistan, een land dat bekend staat als een van de meest corrupte landen ter wereld en destijds geregeerd werd door Islam Karimov. Het van oorsprong Russische telecombedrijf VimpelCom, het Zweedse Telia (voorheen TeliaSonera) en het Russische MTS (Mobile Telesystems) betaalden vanaf 2005 circa $800 miljoen aan zijn oudste dochter in ruil voor bepaalde licenties voor de Oezbeekse telecommarkt.

Het OM in Amsterdam startte een zaak, omdat het hoofdkantoor van VimpelCom daar gevestigd is vanwege het gunstige Nederlandse belastingklimaat. Bovendien had Karimova de status van ambtenaar, waardoor vervolging voor omkoping van een buitenlandse ambtenaar mogelijk was. Het OM trof een schikking met VimpelCom van 358 miljoen euro; de hoogste schikking ooit getroffen. Transacties volgden ook met telecombedrijven TeliaSonera en Takilant Ltd, het bedrijf van Gulnara Karimova dat de steekpenningen ontving.

Excellenties

De vraag die onder meer bij TI-NL speelt, is wat er uiteindelijk met de gelden gaat gebeuren die het OM naar aanleiding van de transacties ontvangt. In lijn met de eerdergenoemde brief schreef ook TI-NL afgelopen week een brief over de bestemming van de gelden betreffende VimpelCom en anderen. In deze brief verzoekt TI-NL om informatie omtrent genoemde transacties.

In de brief wordt onder meer gesteld: “TI-NL vindt het een goede stap dat bedrijven in Nederland vervolgd worden voor omkoping, in dit geval van het Oezbeekse regime. Dit past bij de verantwoordelijkheid die Nederland draagt als gastland van vele multinationale bedrijven. [..] in de visie van TI-NL is het ook belangrijk dat de Nederlandse regering zorg draagt voor verantwoorde asset recovery: de gelden uit deze strafzaken moeten ten goede komen aan de bevolking van Oezbekistan, de slachtoffers van het corrupte regime.”

Zowel de brief aan de Zwitserse, als de Nederlandse overheid kan worden gezien als een poging om de daadwerkelijke slachtoffers van corruptie terug te geven wat hen is ontnomen. Geen keiharde geldbedragen, maar een integere en eerlijke samenleving.