Wie, wat, waar en waarom?
In 2016 kwamen de Panama Papers uit. De Duitse krant Süddeutsche Zeitung bracht in samenwerking met het International Consortium for Investigative Journalists (ICIJ) een berg gelekte data en documenten naar buiten die draaiden om belastingontduiking, witwassen, fraude en het onduiken van internationale handelssancties. Spin in het web bleek het Panamese Mossack Fonseca. Het bedrijf hielp duizenden prominenten van over de hele wereld om via brievenbusfirma’s en andere constructies hun geld verborgen te houden voor belastingdiensten. Onder hen waren ook veel Nederlanders.
Toen het nieuws naar buiten kwam braken twee huisbanken, HSBC (Verenigd Koninkrijk) en UBS (Zwitserland) direct de banden met Mossack Fonseca. De associatie met belastingparadijzen en belastingontduiking was zo sterk dat reputatieschade voor de banken op de loer lag. Mossack Fonseca moest vervolgens op zoek naar een nieuwe financiële partner. Hiervoor werd Starsight Trading opgericht in de Verenigde Arabische Emiraten. Maar ook daar stuitte de constructie op problemen: in korte tijd moest drie keer van bank gewisseld worden voordat de connectie tussen beide partijen tot stand kwam. Banken als Barclays, Deutsche Bank en Credit Suisse weigerden om daarbij te helpen vanwege verschillende compliance redenen. Echter hadden ING, Rabobank, Amsterdam Trade Bank (ATB) en Yapi Kredi Bank Nederland geen problemen om transacties te faciliteren. Ook de naam van ABN AMRO wordt in verband gebracht met Starsight Trading.
Nalatig
De Nederlandse banken faciliteren transacties die niet per definitie strafbaar zijn. En dat is ook precies wat de banken in hun reactie aan Trouw lieten weten. Vanuit de informatie die voortkwam uit de Panama Papers werden bedrijven of personen niet op een sanctielijst van de EU of de Verenigde Staten gezet. Dat wil zeggen dat tegen hen geen economische sancties werden ingezet. Banktegoeden werden niet bevroren en geld kon zonder problemen van en naar hun rekeningen stromen.Vanuit dat perspectief is het dus ook niet opmerkelijk dat er door de betreffende banken niets gedaan is om te transacties in ieder geval te pauzeren.
Wie nadenkt over de situatie kan echter ook tegengeluiden bedenken. Een eerste is de algemene tendens in de financiële dienstverlening: de best practices. Wanneer grote, internationale banken “nee” zeggen tegen en afstand doen van bepaalde transacties, al ware het maar om het gevoel dat zij bij die transacties krijgen, dan zou dat voorbeeld moeten doen volgen. Helemaal als we bedenken waar het over gaat. Dit zijn geen zakendeals waar miljoenen uit gesleept worden. Het zijn transacties waarbij geld naar dubieuze rekeningen in verre oorden wordt geleid. Daarbij zouden banken daadkrachtig en snel moeten optreden, en niet met een laissez-faire aanpak.
Een tweede perspectief is het eigen due diligence perspectief van banken: de risicoanalyse die bedrijven, ook banken, uit moeten voeren om te zorgen dat zij geen strafbare feiten begaan of faciliteren. Deze reden is misschien wel de voornaamste. Het is aannemelijk dat de bovengenoemde Nederlandse banken op een manier hadden kunnen nagaan waar Starsight Trading voor diende. Wanner blijkt dat de firma gelieerd is aan Mossack Fonseca en de ondoorzichtige offshore industrie, zouden transacties geblacklist kunnen worden. Niet vanuit de wet of eigenbelang, maar vanuit het stukje eigen initiatief en “verder kijken dan je wassen neus lang is”. Dit is echter niet gebeurd. Koppigheid of misschien wel de Hollandse Handelsgeest, vooralsnog lijkt het gewoon een gemiste kans.
Imagoschade
Gemiste kansen, daar lijkt het toch vaak weer over te gaan. Eind juni berichtte Trouw al dat ABN AMRO haar due diligence niet op orde had. ABN Amro lijkt hier dus echter niet de enige te zijn. Een trend die moet stoppen, vindt ook De Nederlandsche Bank (DNB). De DNB kwam vorig jaar met nieuwe toezichtprioriteiten voor de komende jaren. Ook wij berichtten hierover. De DNB spreekt in haar “Visie op Toezicht” over financieel-economische criminaliteit en de poortwachtersrol. De nadruk wordt gelegd op hoe financiële instellingen deze rol nog onvoldoende vervullen. Dit kan leiden tot maatschappelijk ophef en zelfs imagoschade. Vandaar ook dat de woorden van TI-NL bestuurslid Arjen Tillema serieus genomen zouden moeten worden: “het mag wel, maar past het ons ook?”.
Wil je eens kijken hoe maatschappelijk verantwoord jouw bank is? Doe de Bankwijzer.