Amsterdam, 29 oktober 2018 – Van de in totaal 147 miljoen Braziliaanse stemmers koos uiteindelijk de ruime meerderheid voor hun ‘Verlosser’. De extreem-rechtse Jair Bolsonaro is gekozen tot nieuwe president van het Zuid-Amerikaanse land. Het belangrijkste codewoord in de campagne van de 63-jarige oud-militair was misschien wel ‘corruptie’, een strategie die hij te danken had aan zijn voorgangers en dan vooral de linkse Arbeiderspartij (PT).
Bolsonaro won met ruim 55 procent van zijn linkse rivaal en universitair docent Fernando Haddad. Bolsonaro behaalde drie weken geleden ook de overwinning in de eerste ronde van de verkiezingen, maar haalde toen niet de vereiste meerderheid. In september werd Bolsonaro in zijn buik gestoken tijdens een campagnebijeenkomst, waarna hij in populariteit steeg. ‘Onze vlag zal nooit meer rood zijn’ luidt er nu door de straten van Rio de Janeiro, de woonplaats van Bolsonaro. In plaats daarvan kleurt het straatbeeld groen met geel.
Bolsonaro: ‘We gaan dat linkse tuig neerknallen’
De verkiezingsuitslag van gisteren lijkt grotendeels het resultaat te zijn van contra-stemmen. Enerzijds zijn er de Brazilianen die de huidige politiek zat zijn, en anderzijds zijn er de Brazilianen die zich afkeren tegen de naar eigen zeggen fascistische Bolsonaro. Hij is bepaald niet vies van harde uitspraken, maar zette veel kiezers naar de hand door in te spelen op linkse corruptieschandalen waarmee zijn land de afgelopen jaren is overschaduwd.
Brazilië is al jarenlang doordrenkt van corruptie. Het land staat ‘maar’ op plaats 96 van de Corruption Perceptions Index (2017) van Transparency International. In 2016 riep voorzitter José Ugáz op tot een schoonmaak van corruptie. “Brazilië moet haar beloftes om corruptie te bestrijden nakomen. [..] Terwijl Brazilië probeert te herstellen van een verwoestende economische crisis, draagt corruptie enkel bij aan de lasten van de armen.”
Corruptieschandalen
In januari van dit jaar bleek dat Luiz Inácio Lula da Silva (‘Lula’) in hoger beroep werd veroordeeld tot 12 jaar celstraf wegens corruptie. De oud-president, die Brazilië tussen 2003 en 2011 regeerde, was vastberaden dit jaar een comeback te maken. Rechter Sergio Moro besliste echter dat hij zijn oude dag in de cel zal moeten uitzitten. Lula zou onder meer voor één miljoen euro aan steekpenningen hebben aangenomen van bouwbedrijf OAS in de vorm van een luxe penthouse aan het strand. OAS zou in ruil daarvoor voorrang hebben gekregen bij aanbestedingsprojecten van staatsoliebedrijf Petrobras; ook wel bekend als het grootste corruptieschandaal in de Braziliaanse geschiedenis, waar ook het Nederlandse SBM Offshore bij betrokken was.
Na Lula volgde partijgenoot Dilma Rousseff, de eerste vrouwelijke president van Brazilië. Eind 2016 werd zij de deur gewezen wegens vriendjespolitiek, geknoei met de begroting en corruptie. Dat laatste had ook van doen met de corruptie rondom Petrobras, waar meerdere topambtenaren tegen betaling voor de bijl gingen. De smet die hierdoor op de Arbeiderspartij (PT) kwam, werd enkel vergroot doordat Rousseff niet in staat bleek het land uit de financiële crisis te trekken.
De hoop werd daarna gevestigd op Michel Temer, lid van de centrumrechtse Braziliaanse Democratische Beweging. Helaas had ook hij geen ongeschonden blazoen; naast dat ook zíjn naam aan het Petrobras-schandaal wordt gelinkt, zou hij steekpenningen hebben aangenomen van ’s werelds grootste vleesproduct JBS, in ruil voor politieke gunsten.
Tropical Trump
Dat veel Brazilianen het helemaal hebben gehad met de linkse politiek is dan ook niet verwonderlijk. De veroordeelde Lula is voor hen hét symbool van alles dat misging in Brazilië. Er is dan ook overduidelijk behoefte aan ‘een blik naar de toekomst van de natie’, aldus de slogan op de Facebookpagina van Bolsonaro. De hoop die zijn aanhangers uitspreken is dat hij ‘Brazilië weer groot gaat maken.’ De gelijkenis met Trump is dan ook al meermaals gemaakt. Volgens NOS-correspondent Marc Bessems is de steun voor hem groot: “Veel Brazilianen zijn de gevestigde partijen zat, zijn boos over zoveel jaar crisis en corruptie en willen iets nieuws.”
‘Tropical Trump’ jaagt met zijn controversiële en haast middeleeuwse uitspraken ook een deel van de samenleving tegen zich in het harnas. De hashtag #EleNao (#NotHim) staat symbool voor de tegenbeweging die zich hard maakt voor onder meer rechten van vrouwen, LGBT en inheemse stammen. De hashtag wordt wereldwijd gebruikt, waaronder door popsterren als Dua Lipa.
Vrees voor milieu en mensenrechten
Twitter wordt overspoeld door uitingen van vrees. Volgens sommigen bereikt Brazilië met Bolsonaro als president een ‘zwarte bladzijde in de geschiedenis van Brazilië’. De aanstaande president komt er onder meer openlijk voor uit homofoob te zijn. In een interview in 2013 met Stephen Fry, waarvan de interviewer later zei dat het zijn meest huiveringwekkende confrontatie ooit was, betoogde Bolsonaro dat ‘de Braziliaanse gemeenschap niet van homoseksuelen houdt.’ Ook zei hij eerder liever een ‘dode zoon te hebben dan een zoon die homo is.’
Ook milieuactivisten houden hun hart vast. Bolsonaro dreigt onder meer uit het Klimaatakkoord van Parijs te stappen. Daarnaast moet Brazilië onder zijn bewind economisch nog meer de vruchten gaan plukken van de export van soja en rundvlees. De maatregelen die daarvoor getroffen moeten worden, vormen niet alleen een serieuze bedreiging voor de Amazone en inheemse volken die er leven, ook heeft het gevolgen voor de wereldwijde CO2-uitstoot. Inheemse stammen hoeven niet op Bolsonaro’s steun te rekenen. Zo zei hij over de quilombos – de gemeenschap van gevluchte slaven in de koloniale tijd – dat ze ‘niet geschikt zijn voor voortplanting.’
Heeft Brazilië met Bolsonaro de afslag genomen naar een betere toekomst? Zijn anti-corruptiebeleid spreekt in ieder geval breed aan; zo wil hij straffen voor corruptie verzwaren, preventieve opsluiting makkelijker maken en belooft hij de instanties die corruptie onderzoeken vrij spel te geven. Daarnaast komt hij met een andere controversiële maatregel; de staat verkleinen. Immers, hoe kleiner de staat, des te kleiner de kans op corruptie. Dat Brazilië gisteren met Bolsonaro heeft gestemd tégen corruptie is duidelijk, maar of de kiezer ook tevreden gaat zijn met de rest van zijn beleid? Oud-president Lula werd verweten Brazilië in tweeën te splijten, vooralsnog lijkt de koers van Bolsonaro daar niet voor onder te doen.