Amsterdam, 18 januari 2019 – Yvon Jaspers van Boer zoekt Vrouw en Onze Boerderij lag al eerder onder vuur vanwege mogelijke belangenverstrengeling maar lapt de registratie van nevenactiviteiten nog steeds aan haar (rubberen) laars. Het register met nevenfuncties van de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) is nauwelijks ingevuld; slechts drie van de elf omroepen maken de nevenactiviteiten van hun journalisten openbaar terwijl dit al ruim een jaar verplicht is.

Toen Trouw afgelopen zomer onthulde dat presentatrice Yvon Jaspers onder contract staat bij veevoedergigant For Farmers, drongen politieke partijen aan op “volledige transparantie” over bijverdiensten van omroepmedewerkers. Bij de invoering van de nieuwe Governance-code Publieke Omroep op 1 januari 2018, stelde de NPO dat de aanscherping van de gedragsregels bedoeld is om de onafhankelijkheid van de publieke omroep ‘verder te verankeren en te borgen’.

Meeste publieke omroepen voldoen niet aan verplichting

De meeste publieke omroepen houden zich niet aan de plicht nevenactiviteiten van hun journalisten openbaar te maken. Slechts drie van de elf omroepen vulden na publieke kritiek in oktober 2018 het register in op hun website. Dit zijn de NOS, VPRO en Human. De verplichting geldt voor “belangrijke journalistieke functionarissen”, “in ieder geval hoofdredacteuren en overige gezichtsbepalende presentatoren (‘anchors’)”. Zo meldt de NOS dat weerman Peter Kuipers Munneke dit voorjaar een lezing geeft over klimaatverandering in de Protestantse Kerk in Nuenen (bezoldigd). Ook de VPRO en Human werkten hun register bij.

KRO-NCRV stelde in oktober 2018 later dat jaar “uit te vragen” welke nevenwerkzaamheden er plaatsvinden. “Daarna zal het register worden geactualiseerd en aangevuld.” BNNVARA sloot zich bij die uitleg aan. Geen van beiden hebben het register met nevenactiviteiten ingevuld.

Een woordvoerder van de NPO benadrukte eerder al dat de organisatie het ‘erg belangrijk’ vindt dat omroepen de gehele code naleven. Bovendien staan er sancties op het niet naleven van de code die kunnen oplopen tot het korten van het budget van de omroepen.

Waarom ontbreekt transparantie over nevenactiviteiten?

De verplichting geldt 1 januari 2018, mede op verzoek van de Tweede Kamer. De gedachte is: omroepmedewerkers moeten onafhankelijk zijn. Nevenactiviteiten zouden tot belangenverstrengeling kunnen leiden, bijvoorbeeld bij het gunnen van een dienst of opdracht. Ook voor journalisten die zich laten inhuren bestaat dat risico. Vandaar dat de gedragscode vorig jaar is uitgebreid. Als omroepen een nevenfunctie van een hoofdredacteur of presentator (in vaste dienst) goedkeuren, moet die, bezoldigd of niet, in het register op de website worden vermeld. Belangrijke journalistieke en gezichtsbepalende gezichten en hoofdredacteuren moeten voortaan transparant zijn over hun extra activiteiten. Waarom is dat ruim een jaar na invoering van de nieuwe gedragscode bij de meeste omroepen niet gebeurd?

Het antwoord van de omroepen is dat ze er mee bezig zijn. Omroep MAX zegt haar medewerkers volgende week een enquête te sturen met tien vragen over dit onderwerp. De directeur van MAX verwacht het register medio februari in te vullen. Ook omroepen als BNNVARA, AVROTROS en de EO geven aan pas deze maand te gaan inventariseren. Waarom is dat ondanks beloftes dan niet eerder gebeurd? BNNVARA stelt dat de omroepen het afgelopen jaar “in samenwerking met de toezichthouder Commissie Integriteit Publieke Omroep (CIPO) gewerkt hebben aan de implementatie van de nieuwe gedragscode.

Te melden nevenactiviteiten moeten door de omroepen zelf vooraf worden goedgekeurd. Logisch zou zijn deze na goedkeuring dus op te nemen in het register. Dit gebeurt vooralsnog niet waardoor de wel ingevulde registers niet up-to-date zijn. In antwoord op Kamervragen van D66 zei minister Arie Slob (Media, CU) al dat het register actueel moet zijn en dat op het moment een te melden nevenfunctie wordt toegestaan, dat direct dient te worden opgenomen in het register. De NOS zegt het register vanaf dit jaar maandelijks te zullen bijwerken.

Wat zegt de toezichthouder?

De CIPO, die toeziet op de naleving van het register, stelt dat onduidelijk was “wie er in de categorie journalistieke functionarissen vallen”. De gedragscode benoemt namelijk niet welke programma’s “journalistiek” zijn. Zo zou Yvon Jaspers officieel niet in het register van KRO-NCRC hoeven te worden opgenomen omdat Boer zoekt Vrouw en Onze Boerderij geen journalistieke programma’s zijn, maar in de categorie “human interest” vallen. Dat schept onduidelijkheid. Een woordvoerder van CIPO onderstreept dat “het vermelden van haar nevenfuncties zeker mag en aanbeveling verdient”.

Om dubbelzinnigheid te beperken, publiceerde CIPO vorige week een aanvulling op de eigen website waarbij ieder programma van de publieke omroep na uitzending een genre-aanduiding krijgt. Onder “journalistiek” vallen programma’s in de categorie “nieuws”, “actualiteiten”, “actuele meningsvorming”, “meningsvorming”, “actuele sportinformatie” en “radio opiniërend”. De regels gelden daarom wél voor de presentatoren van bijvoorbeeld Nieuwsuur, Buitenhof en De Wereld Draait Door maar niet voor die van Radar of Keuringsdienst van waarde. 

De code bepaalt, dat een nevenfunctie iets is wat een medewerker doet omdat het hoort bij zijn hoofdfunctie, dus “in de hoedanigheid van”. In dat geval mag er in ieder geval geen sprake zijn van mogelijke belangentegenstelling en een extra beloning. Voor activiteiten die niet als nevenfunctie betiteld worden, is veel minder geregeld. Daarover meldt de code slechts: “Een medewerker die een nevenfunctie wil vervullen die niet voortvloeit uit zijn hoofdfunctie, bespreekt dit voornemen binnen de mediaorganisatie met de leidinggevende. De compliance officer kan hierover advies gevraagd worden.” Ook dat creëert verwarring bij de omroepen.

Hoe dan ook, overeind blijft dat nevenactiviteiten als bedoeld in de code ook nog steeds niet worden gemeld door de omroepen. Er zijn nog geen sancties gevolgd voor nalatige omroepen. Het bestuur van NPO zou formeel geld in kunnen houden van omroepen die de regels niet naleven maar heeft dat nog nooit gedaan. De CIPO stelt de komende weken om opheldering te vragen bij de omroepen die de registers niet invullen.