Amsterdam, 21 oktober 2020 – Transparency International Nederland vraagt de Nederlandse regering en EU-leiders om effectieve mechanismen voor toezicht op de EU-begroting. Deze moeten preventie en opsporing van corruptie bij de door de EU gefinancierde investeringen verbeteren. “Nu de onderhandelingen over de miljardenbegroting voor de komende 5 jaar de slotfase bereikt hebben, is het van belang dat ook het toezicht veel beter geregeld wordt”, aldus de directeur van TI-NL, Lousewies van der Laan. “Als grote nettobetaler die ook regelmatig hamert op de rechtsstatelijke aspecten van de begroting, moet juist Nederland het voortouw nemen in Brussel om nu eindelijk effectief en transparant inzicht te geven waar onze miljarden naar toe gaan.”
Momenteel zitten regeringsleiders en EU-vertegenwoordigers in de laatste onderhandelingsrondes voordat ze de nieuwe EU-begroting (Meerjarig financieel kader of MFK) en de regels voor de uitbetaling van Europese middelen goedkeuren. Deze middelen bedragen bijna € 1,8 biljoen. Nederland is een grote nettobetaler aan deze begroting. Ondanks het bestaan van een reeks nationale en EU-instellingen om toezicht te houden op openbare middelen, is hun werk niet voldoende. Zoals het Europees Bureau voor Fraudebestrijding (OLAF) heeft opgemerkt, worden veel gevallen van fraude en corruptie nog steeds niet ontdekt en is het noodzakelijk de monitoring- en controlemaatregelen verder uit te breiden.
Corrupte contracten
TI-NL heeft samen met haar Europese zusterorganisaties een gezamenlijke oproep gedaan, waarin EU-leiders wordt gevraagd om effectieve mechanismen voor toezicht op de Europese middelen op te zetten. Deze moeten preventie en opsporing van corruptie bij de door de EU gefinancierde investeringen verbeteren. Deze verbeteringen zijn hard nodig om corruptie en fraude tegen te gaan. In de laatste vijf jaar (2015-2019) rapporteerde OLAF 3431 frauduleuze onregelmatigheden met betrekking tot door de EU gefinancierde uitgaven, goed voor ongeveer €2,3 miljard. Naar schatting verliezen de Europese Unie en haar inwoners per jaar rond de €5 miljard aan corrupte contracten. Een bekend voorbeeld hiervan is de Hongaarse premier Orbán, die met behulp van Europese subsidies een treintje bouwde in zijn geboorteplaats dat niet gebruikt wordt. Bulgarije gaf miljoenen van het EU-Fonds voor Regionale Ontwikkelingen uit om oude kastelen en forten te herstellen. Maar in plaats van het opknappen van de kastelen om toerisme te bevorderen, werd karton en plastic gebruikt voor de restauratie.
Fraude in Nederland
Maar ook in Nederland komt fraude met Europese subsidies voor. Zo spande in 2019 een groep Nederlandse agrariërs samen met een landbouwmechanisatiebedrijf, waarbij ze voor € 220.000 onterecht aan EU-subsidie kregen. De onderneming kwam consequent met facturen waarop veel hogere bedragen stonden dan de daadwerkelijke prijs van de landbouwvoertuigen, waardoor ze te hoge subsidies ontvingen. In april 2020 betaalde het Nederlandse autobedrijf Stern een boete van € 200.000 aan het Openbaar Ministerie, voor het indienen van onjuiste einddeclaraties bij de aanvraag van subsidies van het Europees Sociaal Fonds (ESF).
Rechtsstaattoets
Een aantal lidstaten, waaronder Nederland, pleit al langer voor een zogenaamde ‘rechtsstaattoets’ waarmee EU-landen die de rechtstaat schenden gekort kunnen worden op subsidies. Een meerderheid van de Tweede Kamer eist een dergelijk mechanisme. Tijdens de onderhandelingen over de EU begroting was deze rechtstaattoets een van de heikelste punten. Eurocommissaris voor Justitie Didier Reynders steunt de Nederlandse eis voor een strengere rechtstaattoets, die belangrijk zou zijn voor het beschermen van Europese gelden tegen corruptie: “Als wij solidariteit vragen van landen, van belastingbetalers, dan moeten we kunnen zeggen: we zullen uw geld beschermen tegen misdaden.”
Aanbevolen maatregelen
De gezamenlijke verklaring van de Europese afdelingen van Transparency International, waaronder Nederland, schetst een reeks maatregelen die van de leden van de Raad, het Parlement en de Commissie worden verwacht om de bescherming van openbare middelen te verbeteren:
- Het aanscherpen van regels en richtlijnen om de risico’s van fraude en corruptie in de nieuwe EU-begroting aan te pakken. Een corruptiestrategie moet door lidstaten en de Europese Commissie worden opgenomen bij het sluiten van partnerovereenkomsten. Aanvullende toezichtmaatregelen moeten door de Commissie worden voorgesteld.
- Het verhogen van de beschikbaarheid en kwaliteit van kritieke gegevens om EU-fondsen te monitoren: begroting, uitgaven, contracten en bedrijven, inclusief gegevens over uiteindelijk begunstigden. lidstaten moeten de bepalingen van de EU anti-witwasrichtlijn volledig uitvoeren om de stroom van illegale geldstromen te voorkomen en op te sporen.
- Het beschermen van hoogwaardige projecten en programma’s die met EU-middelen worden gefinancierd, door middel van aanvullende onafhankelijke en externe mechanismen voor toezicht. De Commissie moet initiatieven blijven ontplooien om effectief toezicht op EU-fondsen en toezicht op overheidsopdrachten te waarborgen.
De gezamenlijke verklaring is in totaal door 27 organisaties getekend, waaronder de 22 nationale afdelingen van Transparency International binnen de Europese Unie. De aanbevelingen in de verklaring gelden voor zowel de Europese instituties als de overheden van de EU-lidstaten.
Nederland hamerde tijdens de begrotingsdebatten regelmatig op de bescherming van Europees belastinggeld tegen corruptie, door middel van de rechtsstaattoets. Dergelijk mechanisme zou voornamelijk consequenties hebben voor landen als Hongarije en Polen, waar de onafhankelijke rechtsstaat wordt ondermijnd. De voorbeelden van fraude met Europese subsidies in Nederland laten echter zien dat ook op nationaal niveau verbeteringen nodig zijn. Beter toezicht en het aanscherpen van de richtlijnen omtrent fraude en corruptie zoals aanbevolen in de gezamenlijke verklaring zullen bijdragen aan de bescherming van Europese middelen.
Voor eventuele (pers)vragen kunt u mailen naar communicatie@transparency.nl of bellen naar 0681083627.