Amsterdam, 8 december 2020 – (door Jeroen Brabers) De week van 23 tot 27 november jl. stond in het teken van de evaluatie van Nederland in het kader van het Verdrag van de Verenigde Naties tegen corruptie (UNCAC). Het landenbezoek aan Nederland verliep anders dan voorheen via een virtueel werkbezoek. Transparency International Nederland nam met een delegatie deel. De implementatie van preventieve anti-corruptie mechanismen (art. 5 t/m 14 UNCAC) en asset recovery (art. 51 t/m 59 UNCAC) stonden centraal.
Op woensdag 25 november vond een bijeenkomst plaats waaraan naast Transparency International Nederland (TI-NL) de International Chamber of Commerce (ICC) en de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) meededen. De voornaamste onderwerpen die daar aan bod kwamen, waren klokkenluidersbescherming, ‘asset recovery’ en ‘ultimate beneficial ownership’. Nederland werd op deze punten beoordeeld door Luxemburg en de Republiek Vanuatu, een eilandengroep in Oceanië. Afgevaardigden van deze Republiek konden helaas niet deelnemen aan deze bijeenkomst.
Bescherming van klokkenluiders in Nederland schiet tekort
Boodschap van TI-NL: Nederland doet het niet zo goed als de overheid zelf meent. Hoewel de Wet Huis voor klokkenluiders beoogt klokkenluiders beter te beschermen, komt vergelding in verband met een melding in Nederland helaas nog zeer regelmatig voor. Onder de huidige Wet moeten klokkenluiders bewijzen dat de vergelding die zij ervaren, verband houdt met hun melding. Dit blijkt in de praktijk nagenoeg onmogelijk. TI-NL heeft de wens uitgesproken dat Nederland deze bewijslast zo spoedig mogelijk in lijn met de recent aangenomen EU-Richtlijn Bescherming Klokkenluiders omdraait en bij de werkgever legt.
Daarnaast heeft TI-NL naar voren gebracht dat conflicterende belangen binnen het Huis voor Klokkenluiders het functioneren daarvan hebben bemoeilijkt. Het Huis voorziet klokkenluiders van advies, maar is daarnaast ook verantwoordelijk voor onderzoek naar misstanden en naar vergelding jegens klokkenluiders. Die rollen gaan moeilijk samen, daar onderzoek door dezelfde organisatie wordt gedaan die klokkenluiders adviseert, twijfels oproept over de onafhankelijkheid van dat onderzoek. Daarnaast is het Huis samengesteld uit medewerkers van drie verschillende organisaties met een verschillende cultuur. Ook dat heeft het functioneren van het Huis bemoeilijkt.
TI-NL heeft verder gesteld dat het Huis sedert juli 2016 slechts vijf onderzoeken naar vergelding tegen klokkenluiders heeft afgerond en geen enkel onderzoek naar een misstand. Ook dat laat zien dat het Huis niet goed functioneert. TI vindt, in navolging van de Nationale Ombudsman, dat de advisering- en onderzoekstaken van het Huis voor klokkenluiders moeten worden opgesplitst. TI-NL heeft haar bezorgdheid uitgesproken dat die aanbevelingen maar beperkt lijken te worden opgevolgd.
Gezien bovenvermelde problemen heeft TI-NL bij herhaling bepleit de wettelijk vereiste evaluatie van de Wet te vervroegen en uit te voeren alvorens de eerder genoemde EU-Richtlijn wordt geïmplementeerd, hetgeen uiterlijk in december 2021 het geval moet zijn. Ondanks aanvankelijke toezeggingen die processen tenminste gelijk te laten lopen, heeft de Minister van BZK die toch losgekoppeld. TI-NL heeft hierover haar grote zorgen geuit en nogmaals gepleit voor een revisie van de Wet voordat de EU-richtlijn wordt geïmplementeerd.
Invoering Ultimate Beneficial Ownership Register schiet tekort
TI-NL heeft de VN delegatie erop geattendeerd dat er ook op dit gebied het nodige schort aan het Nederlandse beleid. Het UBO-register is operationeel sinds september 2020. Alleen basisgegevens, zoals naam, geboortedatum en plaats en nationaliteit, zijn inzichtelijk tegen betaling. De persoon die het register wil inzien, moet zichzelf eerst registreren voordat de gegevens bij de Kamer van Koophandel (KvK) kunnen worden opgevraagd. Gebruikers kunnen niet willekeurig zoeken: de gegevens zijn enkel opvraagbaar per bedrijf. Dit maakt het zoeken naar mensen en het herkennen van patronen door middel van data-analyse onmogelijk. Het UBO-register is dus nauwelijks bruikbaar voor journalisten of organisaties die criminele netwerken onderzoeken.
Asset recovery
TI-NL heeft het recente initiatief van de Minister van Justitie en Veiligheid om wetgeving in te voeren, die verbeurdverklaring zonder rechtelijk vonnis mogelijk moet maken, verwelkomd. TI-NL heeft gewezen op het belang van asset recovery en er tijdens de UNCAC-sessie op aangedrongen dat Nederland het anti-witwasbeleid en het asset recovery-beleid beter op elkaar moet laten aansluiten. Verder is bepleit dat Nederland principes invoert voor de verantwoorde teruggave van gestolen vermogensbestanddelen aan slachtoffers.
Naast de bovenstaande onderwerpen heeft TI-NL tijdens de discussie ook aandacht geschonken aan de Nederlandse draaideurproblematiek en het ontbreken van een integriteitsscreening voor (kandidaat-) volksvertegenwoordigers.
Voor eventuele (pers)vragen kunt u mailen naar communicatie@transparency.nl of bellen naar 0681083627.