Amsterdam, 4 mei 2021 – Partijfinanciering was rondom de Tweede Kamerverkiezingen opvallend vaak in het nieuws. Onder meer door de enorme donaties voor D66 en Partij voor de Dieren van tech entrepreneur Steven Schuurman. Ook aankomende de wijziging van de Wet Financiering Politieke Partijen (Wfpp) maakt partijfinanciering een relevant onderwerp. Transparency International Nederland (TI-NL) vindt openheid hierover cruciaal.
Waarom is regulering van partijfinanciering belangrijk? Het leidende principe is dat partijen onafhankelijk moeten zijn. Politieke partijen formuleren onder meer de wensen, behoeften en opvattingen van het volk. Deze moeten zij zelfstandig met de partijleden formuleren. Politieke partijen moeten het publiek belang dienen, en dus niet worden beïnvloed door specifieke bedrijven of individuen. Om die reden hebben Nederlandse partijen een vereniging als rechtsvorm.
Invloed kopen
De onafhankelijkheid van politieke partijen kan op verschillende manier worden geschaad. Ten eerste kan deze in het geding komen wanneer bedrijven of individuen met donaties invloed kopen. Het is belangrijk dat invloed niet onderhands wordt gekocht door bijvoorbeeld ondoorzichtige tegenafspraken. Een tweede manier waarop de onafhankelijkheid kan worden geschaad, is wanneer een partij grote schulden heeft. Immers, schuldeisers zouden zichzelf invloed kunnen verschaffen op het moment dat de schuldenlast te groot wordt. Vandaar dat partijen verplicht zijn om schulden groter dan 25.000 euro op te geven bij het ministerie van Binnenlandse Zaken.
Ten slotte kunnen partijen afhankelijk worden van donaties uit het buitenland, waarmee andere landen de Nederlandse verkiezingen mogelijk beïnvloeden. Hierbij bestaat bovendien de mogelijkheid om de identiteit van de geldschieter te verhullen.
Nieuwe wetgeving
De voorgestelde wijziging van Wfpp ziet toe op de volgende zaken: het verbieden van partijfinanciering van buiten de Europese Unie (EU), het transparant maken van alle giften van binnen de EU, en het verhogen van de subsidiebedragen vanuit de overheid. Wat TI-NL betreft zijn dit stappen in de goede richting. Echter, TI-NL zou ook graag zien dat er extern toezicht komt op de financiering van politieke partijen, onafhankelijk van het ministerie van Binnenlandse Zaken.
Daarnaast vindt TI-NL het belangrijk dat kleinere partijen financiering krijgen vanuit de overheid. Dat zorgt er namelijk voor dat deze partijen niet afhankelijk zijn van derden. Op deze manier is de kans kleiner dat kleine politieke partijen van buitenaf worden beïnvloed, en bijvoorbeeld gunsten verlenen aan bedrijven of individuen, ook wel cliëntelisme genoemd. Tevens zou het volledig duidelijk moeten zijn van wie partijen financiering krijgen, en zouden donaties van buiten Nederland uitgesloten moeten zijn. Om de hoogte van donaties in de gaten te houden, publiceerde TI-NL recent partijfinanciering als onderdeel van de tool Integritywatch.nl.
Uitgebreid screenen
Hoe passen de donaties van tech entrepeneur Steven Schuurman aan D66 en Partij voor de Dieren binnen dit raamwerk? In deze gevallen waren zowel de donateur als de partij open over de gift. De partijen lieten via de media weten wat er was gebeurd. Onder de huidige wetgeving was het mogelijk geweest om de donatie geheim te houden tot de publicatie van de donatielijst van Binnenlandse Zaken. TI-NL is blij dat de partijen hier niet voor hebben gekozen.
Daarnaast is het een goede zaak dat de donatie afkomstig was uit Nederland, en dat Schuurman open was over de intentie van de gift: de aanpak van klimaatverandering. Een standpunt dat in de partijprogramma’s van beide partijen staat. Verder zegt D66 de intenties van de geldschieter uitgebreid te hebben gescreend. Daarbij ontvangen beide partijen ook geld van de overheid en leden van de partij, waardoor zij niet afhankelijk zijn van deze donatie. Wel hielp de donatie van Schuurman beide partijen in aanloop naar de verkiezingen, voornamelijk bij de aankoop van online advertentieruimte.
Ongekend hoog
De donatie past daarmee in veel opzichten binnen de kaders van TI-NL en vond afdoende transparant plaats. Desondanks moeten we ons afvragen hoe wenselijk het is dat individuen veel geld doneren. De donatie was een ongekend hoog bedrag voor Nederlandse standaarden. Het is de vraag of partijen effectieve screenings kunnen blijven uitvoeren wanneer het aantal grote donaties toeneemt.
Andere partijen, waaronder de VVD en Forum voor Democratie, ontvingen ook substantiële bedragen, maar waren minder transparant over de herkomst van dit geld. De commissie Veling, die onderzoek deed naar partijfinanciering in 2018, zag door de lage bedragen nog weinig aanleiding om donaties te maximeren. Wel stelde de commissie dat het belangrijk is hier opnieuw naar te kijken wanneer donatiebedragen hoger zijn. TI-NL houdt de ontwikkelingen dus scherp in de gaten.