Amsterdam, 2 augustus 2021 – Afgelopen maand bezocht Lousewies van der Laan, directeur van Transparency International Nederland (TI-NL), de Algemene Rekenkamer. Dit is één van de belangrijkste controleurs van de overheid. Na afloop stelde Van der Laan: “Controle van de nationale overheid cruciaal is voor corruptiebestrijding en een goed functionerende rechtsstaat. De politiek moet de rapporten van de Rekenkamer aangrijpen om betere controle op ons belastinggeld af te dwingen. Dat geldt ook voor de crisisuitgaven rondom de coronapandemie.”
De Algemene Rekenkamer controleert de overheidsfinanciën en onderzoekt de rechtmatigheid en doelmatigheid van het gevoerde overheidsbeleid. De Rekenkamer is één van de Hoge Colleges van Staat, zoals opgenomen in de Nederlandse grondwet. De andere Colleges zijn de Eerste en de Tweede Kamer, de Ombudsman en de Raad van State. Gezamenlijk zijn deze instanties verantwoordelijk voor controle van de overheid. Op deze manier geven zij tegenwicht aan de uitvoerende macht.
Tijdens het bezoek ging Lousewies van der Laan in gesprek met Ewout Irrgang, lid van het college van de Rekenkamer. Aan bod kwamen onder andere de grote problemen bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Van der Laan: “Wij zien dat het ministerie van VWS weinig tot geen verantwoording heeft afgelegd over de uitgaven vanwege de coronacrisis.” Het Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP), een partner van Transparency International, toonde al aan dat de Nederlandse overheid dit nog steeds nalaat. De Rekenkamer onderschrijft deze analyse en constateerde al eerder grote problemen bij VWS. Dit jaar heeft de Rekenkamer bezwaar aangetekend; het zwaarste middel dat het college tot haar beschikking heeft. “Dat de Rekenkamer bezwaar aantekent, zou alle alarmbellen moeten laten afgaan in de Tweede Kamer”, aldus Van der Laan.
Steeds meer gebreken
De rechtmatigheid van het overheidsbeleid was in de afgelopen twintig jaar over het algemeen juist goed, stelt de Rekenkamer. Om die reden toetste het college hoofdzakelijk nog op de doelmatigheid en doeltreffendheid. Toch ziet de Rekenkamer dat de rechtmatigheid sinds 2019 weer onder druk staat. De Tweede Kamer werd bijvoorbeeld niet geïnformeerd over de aankoop van KLM-aandelen, wat niet strookt met het budgetrecht van de Tweede Kamer.
Ook constateert de Rekenkamer dat de verantwoording gedurende de coronapandemie achterbleef. Tijdens deze crisis gaf de Europese Commissie landen de ruimte om de reguliere begrotingsregels te overtreden. Het ministerie van VWS maakte hier herhaaldelijk gebruik van, maar een verantwoording richting de Tweede Kamer bleef uit. In het gesprek met TI-NL bevestigde Ewould Irrgang dat de pandemie geen reden is om geen verantwoording af te leggen. Daarnaast is niet gecontroleerd of aanbestede producten aankwamen tijdens de coronacrisis, en ook het subsidiebeheer van VWS is al jaren ondermaats. Het ministerie van Financiën – dat als taak heeft om de uitgaven van andere ministeries te controleren – greep hierbij te laat in.
Vinger aan de pols
TI-NL roept Tweede Kamerleden op om scherp te blijven toezien op de corona-uitgaven. Zowel bij het ministerie van VWS als bij het ministerie van Financiën is gedegen controle uitermate belangrijk. Ook het ministerie van Sociale Zaken zal komende periode zijn corona-gerelateerde uitgaven presenteren. Omdat bij het ministerie van VWS tijdens de aanbestedingsperiode van de coronacrisis fouten zijn gemaakt, is het des te belangrijker dat de Tweede Kamer nu een goede controle uitvoert.
Directeur Van der Laan stelt vast: “Het imago van Nederland als land waar altijd alles op orde is, heeft deze coronacrisis een enorme deuk opgelopen. Het is belangrijk dat politiek en overheid werken aan een goede afwikkeling van deze crisis. Verantwoording afleggen over publiek geld hoort daar bij.”
