Amsterdam, 1 maart 2023 – Het is ruim een jaar na de invasie van Oekraïne en de invoer van sanctiemaatregelen tegen Rusland. Wereldwijd is er inmiddels 350 miljard dollar aan Russische overzeese bezittingen bevroren. De Russische economie is het afgelopen jaar echter met slechts 2 procent gekrompen. Wat is tot nu toe het effect geweest van de sancties en welke rol heeft Nederland gespeeld bij de uitvoering ervan?
Het is lastig een beeld te schetsen van de effectiviteit van de sancties tegen Rusland, zegt Rob de Wijk in een radiouitzending van BNR. De Wijk is oprichter van het HCSS (The Hague Centre for Strategic Studies) en specialist op het gebied van internationale betrekkingen. Met de invoering van sancties en het uitzetten van alle Russen, beoogde de EU de oorlogsinspanningen van agressor Rusland te beëindigen. “Daar is nog niets van terecht gekomen”, aldus De Wijk.
Inmiddels heeft de EU haar tiende sanctiepakket gepresenteerd. De focus is daarbij verschoven naar het beschadigen van de Russische economie. In dezelfde uitzending stelt advocaat en sanctie-specialist, Heleen over de Linden, dat het naïef is om te denken dat we een autoritaire leider door het opleggen van sancties kunnen stoppen. Echter, de sancties hebben andere gunstige effecten zoals het steunen van de democratische ontwikkelingen in Oekraïne en het in kaart brengen van Russische gelden. Het sanctioneren van Russische oligarchen en kleptocraten geeft een beeld van de cruciale sectoren waarin zij invloed uitoefenen en de machtsposities die zij bekleden. Volgens Over de Linden is de dreiging die daaruit voortkomt net zo groot als de militaire dreiging in Oekraïne.
Uitvoering van de sanctiemaatregelen door Nederland
Van begin af aan rommelt het binnen het Nederlandse kabinet wat betreft de uitvoering van de sancties. Wopke Hoekstra is als Minister van Buitenlandse Zaken door de EU verantwoordelijk gesteld voor de coördinatie van de sanctie-uitvoering in Nederland. Tot grote onvrede van de Kamer van Koophandel liet uitvoering van de eerste sancties door Nederland na de invasie ruim een maand op zich wachten, zo schreef het NRC in juli 2022. De Minister van Buitenlandse Zaken had het nagelaten de nodige juridische maatregelen te treffen om een inventarisatie van Russische belangen in het Handelsregister van start te laten gaan. Oud-minister Stef Blok werd vervolgens voor zes weken als sanctie-coördinator aangewezen. Een veel te korte periode voor effectieve uitvoering van de sancties, zo meldt onder andere Follow the Money.
Inmiddels heeft het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken aangegeven niet langer actief op zoek te zijn naar Russische bezittingen. Dat is een sterk contrast met de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, waar centraal georganiseerde organisaties volop bezig zijn met de jacht op gesanctioneerde Russen, zo meldt Follow the Money in een artikel begin deze maand. Ondanks de complexiteit van sommige bedrijfsstructuren legt de Nederlandse overheid de verantwoordelijkheid voor het naleven van de sancties bij marktpartijen en andere organisaties. Ook zijn gesanctioneerden sinds afgelopen zomer door de EU verplicht zelf melding te doen van hun bezittingen. De Rijksoverheid noemt 11 verschillende overheidsinstanties die toezicht houden op de uitvoering. Uit het eerdergenoemde artikel van Follow the Money blijkt echter dat er onder deze instanties veel onduidelijkheid bestaat over wie de verantwoordelijkheid voor het toezicht draagt. Het is daarom van belang dat er een centraal meldpunt opgericht wordt waar bedrijven en organisaties met hun bevindingen terecht kunnen.
Gezien de passieve houding van Nederland bij de uitvoering van de sancties is het niet verrassend dat er slechts 500 miljoen euro aan Russische gelden bevroren zijn. Dit terwijl het financiële klimaat in Nederland juist geliefd is onder oligarchen, onder meer vanwege de mogelijkheid bezittingen anoniem onder te brengen in brievenbusfirma’s, stelt Over de Linden. Zo stelde Bill Browder, mensenrechtenactivist en voormalig investeerder in Rusland, in Follow the Money: “Die 500 miljoen is een lachertje. Er is heel veel meer Russisch geld in Nederland. De Nederlandse autoriteiten moeten beter hun best doen”.
Sanctiemaatregelen zijn onvoldoende sluitend
Naast nalatigheid in de uitvoering van de sancties, stelt De Wijk dat de effectiviteit van de economische maatregelen wordt belemmerd omdat de sancties niet uitsluitend zijn. Sommige EU lidstaten doen vanwege economische redenen niet mee aan de sancties of sympathiseren met Rusland, zoals Oostenrijk en Hongarije. Het overboeken van geld naar Rusland is daardoor nog steeds mogelijk. Daarnaast is er niet voldoende controle op goederenexport. Veel luxegoederen worden via Algerije, Kazachstan en Kirgistan doorgevoerd. Bovendien levert de handel in gas en olie Rusland jaarlijks nog steeds honderden miljarden dollars op. De sancties hebben mede hierdoor nog niet het beoogde effect gehad.
