Amsterdam, 14 maart 2023 – TI-NL zet hieronder vijf aanbevelingen uiteen op de Wet politieke partijen (Wpp). De Wpp is een uitgebreide en veelomvattende wet. De wet reguleert de mate van openheid en toegestane giften aan politieke partijen. Het komt daarmee tegemoet aan de aanbevelingen gedaan door de anti-corruptiewaakhond GRECO in haar derde evaluatieronde.
Te beginnen met de positieve ontwikkelingen. Voor TI-NL is een van de belangrijkste zaken dat er onafhankelijke autoriteit wordt ingesteld. De Autoriteit Wet op de politieke partijen (Awpp) op wordt een zelfstandig bestuursorgaan. Die vindt TI-NL een goede ontwikkeling. Deze operationele onafhankelijkheid is belangrijk en voorkomt (de schijn van) politieke inmenging en belangenverstrengeling, voornamelijk wanneer er handhavend moet worden opgetreden.
Daarnaast wordt in de huidige wet enkele verbeteringen aangebracht ten opzichte van de voorgaande Wet financiering politieke partijen. Zo wordt de opgaventermijn van donaties van boven de 10.000 euro van “drie dagen” naar “drie werkdagen” gewijzigd. Daarnaast is het feit dat er subsidie komt voor lokale partijen een mooie stap voorwaarts. Hierdoor ontstaat een betere balans tussen private- en publieke geldstromen op het lokale niveau.
Aanbeveling 1. Weten we zeker dat het een Nederlandse donateur betreft?
De Wpp zorgt ervoor dat donaties vanuit het buitenland aan politieke partijen niet meer mogelijk is. Dit is een goede stap voorwaarts, zo kunnen buitenlandse actoren minder makkelijk invloed uitoefenen op de Nederlandse politiek. Het is echter wel van belang dat de regering goed onderzoekt of alle risico’s ook daadwerkelijk zijn afgedekt.
In de memorie van toelichting wordt genoemd dat de Wwft (Wet ter voorkoming van witwassen en financiering van terrorisme) gebruikt kan worden om de identiteit van de donateur te verifiëren. Dit is positief. Het is wel van belang voor de regering om te onderzoeken of dit in alle gevallen de risico’s voldoende dekt. In gevallen waar donaties afkomstig zijn van een rechtspersoon kan dit vooral ingewikkeld worden. Bijvoorbeeld: wanneer is een bedrijf een buitenlandse entiteit? Wordt hier een cut-off point voor gehanteerd? Betekent dit dan automatisch dat een donatie wordt geweigerd?
Aanbeveling 2. Onderzoek verbod op inkopen van producten of diensten van eigen bedrijven.
In het algemeen worden politici en bewindvoerders geacht geen producten of diensten af te nemen bij organisaties waar men zelf een financieel belang bij heeft. Zo zijn er openbare aanbestedingstrajecten ingesteld en wordt er streng toegezien op verlening van contracten. Er zou een soortgelijk verbod moeten gelden voor politieke partijen. Zij ontvangen immers subsidiegelden van de overheid en zij zouden deze niet mogen gebruiken voor persoonlijke verrijking. Bijvoorbeeld wanneer politieke partij bestuurders eigenaar of bestuurslid zijn van een bedrijf waar zij producten of diensten van willen afnemen. Ook zijn er grijze gebieden te bedenken die aandacht vragen: wat doen we in het geval dat iemand aandeelhouder is van een campagnebureau waar die partij diensten afneemt?
Aanbeveling 3. Publiceer actief alle financiële data in computer leesbaar formaat.
Bij de inwerkingtreding van de Wet open overheid (Woo) heeft de overheid zich ten doel gesteld actieve openbaarmaking te stimuleren. TI-NL vindt dat de Awpp actief moet zoeken naar manieren om zo veel mogelijk informatie te openbaren in machine leesbaar formaat.
De overheid publiceert donaties aan politieke partijen momenteel al in Excel Format. Dit zou breder moeten gelden. Alle openbare informatie moet in een doorzoekbaar formaat worden gepubliceerd (Excelsheet of gelijksoortig). Dit zou ook gekoppeld moeten worden aan een Application Programming Interface (API) zodat partij financiën gemakkelijk toegankelijk zijn voor het publiek.
Aanbeveling 4. Verzamel financiële gegevens op een centrale plek
In het voorstel gaat de minister bij decentrale partijen uit van eigen verantwoordelijkheid met betrekking tot de publicatieplicht van financiële gegevens (jaarverslagen, giften etc.). Dit is niet bindend genoeg om goede naleving te waarborgen. Burgers moeten ervan op aan kunnen dat de lokale politiek voor het algemeen belang werkt en niet voor particuliere belangen. Daarvoor is actievere controle van de partij financiën noodzakelijk.
De controlerende rol van journalistiek en betrokken burgers is een essentieel onderdeel van corruptiebestrijding. Effectieve controle vanuit de maatschappij is gebaat bij goede en overzichtelijke informatie. Wanneer decentrale partijen informatie op hun eigen website publiceren, betekent dat in de praktijk: veel en lastig vindbare publicatie locaties en verschillen in dataformats. Dit maakt consistente controle in de praktijk complex. Door informatie centraal te publiceren wordt de controlefunctie van journalistiek en maatschappelijk middenveld versterkt.
Dat is hard nodig, want naleving van integriteitsregels op gemeentelijk niveau laat nog wel eens te wensen over. Zo blijkt uit onderzoek van TI-NL de naleving van de regels rondom het giftenregister sterk uiteenloopt op het lokale niveau. De nationale overheid zou daarom een meer leidende rol moeten aannemen op het gebied van politieke integriteit.
Het centraliseren van informatie heeft ook een voordeel voor de autoriteit. Door middel van bijvoorbeeld eenvoudige webformulieren (met enkele vragen) en de verplichting om een jaarverslag centraal te uploaden zou men al veel relevante informatie kunnen verkrijgen. De autoriteit zou met deze informatie de benodigde (steekproefsgewijze) controles kunnen uitvoeren en het vervolgens kunnen openbaren aan het publiek.
Aanbeveling 5. Betrek stakeholders in een vroeg stadium van de implementatie
Het is van belang dat de overheid actief stakeholders betrekt bij het proces. We raden de minister aan daarom al vroeg in het implementatie stadium relevante actoren op het gebied van open data, opsporing en corruptiebestrijding vanuit het maatschappelijk middenveld en academici bij de implementatie van de Wpp te betrekken.
