Amsterdam, 4 oktober 2023 – Na het lekken van de Uber Files werd bekend dat oud-Eurocommissaris Neelie Kroes zonder toestemming van de Europese Commissie werkzaam was voor Uber. Nu wordt steeds duidelijker hoe de Commissie Kroes aanspoorde haar verzoek om te lobbyen voor Uber vroegtijdig in te trekken. Een formeel besluit van de Commissie bleef uit, evenals de verplichting het verzoek openbaar te maken.
In de zomer van 2022 vinden de zogeheten Uber Files de openbaarheid. 124 duizend gelekte interne bedrijfsdocumenten die via The Guardian bij het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) terechtkomen. Uit dit lek blijkt dat Neelie Kroes – oud-Eurocommissaris voor Mededinging (2004-2010) en de Digitale Agenda (2010-2014) – na het einde van haar ambtstermijn de regels rondom de verplichte afkoelperiode voor Eurocommissarissen heeft geschonden. Dit deed Kroes door zonder toestemming van de Europese Commissie te lobbyen voor Uber, hier schreef TI-NL eerder over.
De Commissie reageerde destijds verontwaardigd op dit nieuws. Dit terwijl in 2015 al duidelijk was dat Kroes mikte op een functie als voorzitter van Ubers Global Policy Board. Na het verzoek van Kroes volgde een negatief advies van het onafhankelijk ethisch comité. Het verzoek noch het advies werd echter ooit openbaar. Onderzoek van Follow the Money laat zien hoe de Commisie Kroes heeft aangespoord haar verzoek vroegtijdig in te trekken. Met als doel een formele openbare afwijzing door de Commissie te vermijden.
Hoe Kroes aangespoord is haar verzoek om te lobbyen voor Uber in te trekken:
De gedragscode van de Europese Commissie schrijft voor dat een afkoelperiode van achttien maanden geldt na het eindigen van de ambtstermijn. Gedurende deze periode is het verplicht nieuwe functies te melden bij de Commissie. Bij functies die raken aan het beleidsterrein waar een Eurocommissaris actief is geweest moet daarbij ook het advies van het onafhankelijk ethisch comité gevraagd worden. Wanneer dit comité een negatief advies uitbrengt is het aan de Europese Commissie een definitief besluit te nemen. Hierbij bestaat de mogelijkheid de nieuwe functie formeel te verbieden. In het geval van een formeel besluit dient de Commissie dit openbaar te maken.
Kroes hield zich aan de regels door binnen haar afkoelperiode toestemming te vragen voor het voorzitterschap van Ubers Global Policy Board. Nadat het onafhankelijk ethisch comité negatief adviseert is Kroes door de secretaris-generaal van de Commissie verzocht haar verzoek vroegtijdig in te trekken. Een formeel Commisiebesluit kan op die manier uitblijven. Aanvankelijk was Kroes dus niet van plan om de geldende procedures te omzeilen. Ze stelt dat ze geen probleem heeft met de openbaarmaking van een negatief Commissiebesluit. Na aandringen van Commissievoorzitter Juncker trekt Kroes haar verzoek uiteindelijk toch in. Het gevolg is dat er geen openbare informatie bestaat over het verzoek van Kroes om aan de slag te gaan bij Uber.
Gebrek aan Transparantie:
De Commissie voert ten opzichte van Nederland een strenger beleid als het gaat om de controle van bewindspersonen na hun ambtstermijn. De Uber Files laten echter zien dat het ook in Brussel mis kan gaan. Het verzoek van Kroes uit 2015 om bij Uber aan de slag te gaan werd na het negatieve advies en de vroegtijdige intrekking nooit openbaar. Zoals uit de Uber Files is gebleken is Kroes in de periode na haar verzoek wél gaan lobbyen voor Uber. Openbaarheid van de Commissie over dit verzoek lijkt in dat opzicht van grote waarde. Een openbare afwijzing had volgens Uber Files-klokkenluider Mark MacGann – die eerder in de Tweede Kamer sprak – gezorgd voor meer terughoudendheid vanuit Uber richting de oud-Eurocommissaris gedurende haar afkoelperiode. Daarbij had communicatie over Kroes’ verzoek kunnen leiden tot een in het algeheel scherpere blik op haar verhoudingen met Uber in de periode tot 2016.
De Nederlandse Casus:
In februari van dit jaar deed TI-NL in het rapport ‘Lifting the Lid on Lobbying’ de aanbeveling om in Nederland een afkoelperiode van twee jaar in te stellen voor bewindspersonen en parlementsleden. Daarbij zou een onafhankelijk toezichthouder in de afkoelperiode een bindend advies geven over de toelaatbaarheid van vervolgfuncties in de private sector. Het gaat daarbij om die functies die raken aan de beleidsterreinen waar de ambtsdrager tijdens de ambtstermijn actief is geweest. In de Wet gewezen bewindspersonen is deze aanbeveling deels overgenomen. Oud-bewindspersonen zijn verplicht een advies te vragen aan het onafhankelijk Adviescollege rechtsregels politieke ambtsdragers gedurende een periode van twee jaar na het einde van de ambtstermijn. Dit geldt voor banen als bestuurder of lobbyist in de private sector, bij een zorgverzekeraar of bij een uitvoerder van de Wet langdurige zorg. Het gaat echter om een niet-bindend advies, dat alleen van toepassing is op bewindspersonen en niet op parlementsleden.
De risico’s op ingetrokken verzoeken en het daaropvolgende gebrek aan openbaarheid lijken in het Nederlandse wetsvoorstel niet aan de orde. Uit de concept-Memorie van toelichting van het wetsvoorstel blijkt dat wanneer een functie wordt aanvaard na het advies van het Adviescollege, dit altijd openbaar gemaakt wordt. Dit geldt voor alle drie mogelijke adviezen: geen bezwaar, aanvaardbaar onder nadere voorwaarden of niet aanvaardbaar. Het niet-bindende karakter van de adviezen ziet TI-NL graag aangepast. De minister acht het mechanisme van ‘naming and shaming’ voldoende om oud-bewindspersonen te weerhouden van het aannemen van een functie. TI-NL ziet daarentegen liever dat de adviezen van het onafhankelijk Adviescollege wél een bindend karakter krijgen. Dit om de regels duidelijk en afdwingbaar te maken.
Wil jij TI-NL ondersteunen in haar strijd voor klokkenluidersbescherming, politieke integriteit en een samenleving vrij van corruptie? Word dan lid, of steun ons via een donatie:
