Amsterdam, 3 mei 2024 – Door middel van zogenaamde gouden paspoorten krijgen schimmige figuren toegang tot de Europese Unie. Omdat deze staatsburgerschap-door-investeringsregelingen grote veiligheidsrisico’s met zich meebrengen, verzocht de Europese Commissie alle EU-lidstaten de regelingen te beëindigen. Veel landen nemen gelukkig maatregelen tegen gouden paspoorten maar er is ook een stugge volhouder.

Omstreden gouden paspoorten

De staatsburgerschap-door-investeringsregelingen, ook wel ‘gouden paspoorten’ genoemd, staan bekend als een manier om belastingontduikers te faciliteren. Middels een gouden paspoort hebben spionnen, gesanctioneerde zakenlieden, oligarchen en witwassers toegang tot de EU gekregen, blijkt uit onderzoek van Follow the Money (FTM) en het Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP).  De omstreden regeling trekt schimmige figuren aan, omdat het misbruik uitlokt. Volgens de Financial Action Task Force (FATF), biedt een gouden paspoort mogelijkheden tot het verbergen of faciliteren van financiële misdrijven zoals omkoping, corruptie en belastingmisdrijven.

De directeur van Transparency International Nederland, Lousewies van der Laan, sprak eerder haar zorgen uit tegenover FTM omdat gouden paspoorten wijdverbreid zijn onder individuen die gesanctioneerd zijn, of uit landen komen waaraan sancties zijn opgelegd. ‘In hun witwasbeleid toetsen banken transacties en rekeningen op een aantal kenmerken. Nationaliteit en land van oorsprong zijn dat ook. Het aanpassen van je nationaliteit maakt het dus moeilijker om misbruik te zien. Gouden paspoorten zijn de loophole der loopholes’, aldus van der Laan.

Aanscherping van de regeling in het Caribisch gebied

De Europese Commissie en het Europees Parlement zijn van mening dat deze regelingen een veiligheidsrisico vormen voor de Europese Unie en dat deze moeten worden aangepakt. Naar aanleiding van een verzoek van de Europese Commissie, hebben vier eilanden in het Caribisch gebied (Dominica, Antigua en Barbuda, Grenada, en St. Kitts en Nevis) recent de regelingen omtrent gouden paspoorten flink aangescherpt. De eilanden hebben een overeenkomst gesloten, waarin zij strengere voorwaarden en een minimale prijs van 2 ton voor de verkoop van een paspoort in hun wetgeving opnemen. Zo zullen potentiële kopers grondiger onderzocht worden, om zo criminelen buiten de deur te houden en het veiligheidsrisico te beperken. Ook mogen kopers van een gouden paspoort vanaf juli 2024 de tenaamstelling van het paspoort niet meer wijzigen. Met de overeenkomst hopen de vier eilandstaten de Europese Commissie gerust te stellen. Toch vragen experts zich af of de nieuwe regels voldoende zijn. Zo stelt Dominika Langenmayr, die onderzoek deed naar Dominicaanse gouden paspoorten en belastingontwijking dat 2 ton bepaald geen afschrikwekkende prijs is voor mensen met veel geld. Eka Rostomashvili van Transparency International geeft aan onderzoek naar de oorsprong van het geld waarmee potentiële kopers hun gouden paspoort betalen ontbreekt.

Europees Parlement dient wetgevingsinitiatief in voor EU-lidstaten

In 2021 is er een motie aangenomen in het Europees Parlement dat stelt dat EU-lidstaten gouden paspoorten en dergelijke regelingen aan banden moeten leggen. Steeds meer lidstaten hebben daarom de wetten omtrent het verstrekken van gouden paspoorten aangescherpt of deze regeling helemaal afgeschaft. Cyprus, voorheen een grote verstrekker van gouden paspoorten, heeft in 2020 korte metten gemaakt met de verblijfsvergunning-door-investering-regeling. Ondanks dat er in Nederland een beperkt risico op misbruik was, heeft de regering besloten het verstrekken van gouden paspoorten te beëindigen. De AIVD en de ministeries van Justitie & Veiligheid en Buitenlandse Zaken verklaren dat deze regelingen kunnen de nationale naturalisatieprocedures en de Europese visa voor kort verblijf omzeilen, wat het kabinet als onwenselijk beschouwt.

Spanje schrapt ‘gouden visum’-programma

De Spaanse premier, Pedro Sánchez, maakte recent bekend dat het ‘gouden visum’-programma zal worden geschrapt. De regeling verleent verblijfsrechten aan buitenlanders die grote investeringen doen in onroerend goed. Het gouden visum verleent niet-EU-burgers die minstens €500.000 in Spaans onroerend goed investeren een speciale vergunning waarmee ze drie jaar in het land kunnen wonen en werken. Volgens Sánchez leidt het programma echter tot een speculatief model en een vergroting van de ongelijkheid.

Oproep tussenkomst Nederlandse regering in zaak tegen Malta

Malta blijft echter onwillig in het afschaffen van de verblijfsvergunning-door-investering-regeling. In september 2022 heeft de Europese Commissie dan ook aangekondigd juridische stappen te ondernemen tegen Malta bij het Hof van Justitie van de EU (HvJEU). TI-NL heeft de Nederlandse regering opgeroepen tussenbeide te komen in deze zaak. Middels een brief verzocht de organisatie de regering tot het indienen van tussenkomst vóór “het besluit om het mondelinge gedeelte van de procedure te openen”.

In de brief betoogt TI-NL dat interveniëren in de zaak van de Commissie tegen Malta in lijn is met de gedeelde waarden en de missie om een regio te bevorderen waar integriteit, democratie, respect voor zowel collectieve als individuele belangen, en de rechtsstaat centraal staan. Omdat de kwestie een EU-burgerschap betreft, reikt de mogelijke schade verder dan de Maltese grenzen. De regering reageerde afwijzend op de brief van TI-NL, omdat ze paspoort- en visaregelingen een kwestie vinden voor het land zelf. Transparency International zet zich al langer in tegen de verkoop van gouden paspoorten via The Global Anti-Corruption Consortium (GACC). Samen met the Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP), die de risico’s van gouden paspoorten onderzoekt, pleit TI voor het uitbannen van verblijfsvergunning-door-investeringsregelingen in de EU en wereldwijd.

Wil jij Transparency ondersteunen in haar strijd voor klokkenluidersbescherming, politieke integriteit en een samenleving vrij van corruptie? Word dan lid, of steun ons via een donatie: