Amsterdam, 2 juni 2015 – Uit de maandelijks nieuwsbrief Pensioenfondsen van mei 2015 van De Nederlandsche Bank (DNB), blijkt dat er nog veel te verbeteren valt op het gebied van risicoanalyses bij deze pensioenfondsen.
Corruptie is een belangrijk onderwerp voor de DNB. Incidenten die het gevolg zijn van corruptie door middel van omkoping en/of belangenverstrengeling vormen een risico voor de financiële stabiliteit van de betrokken instelling en van de hele financiële sector. Dit kan leiden tot directe financiële schade, maar ook het maatschappelijk vertrouwen kan worden aangetast.
Daarom heeft de DNB een verdiepend onderzoek gestart naar de risicobeheersing bij pensioenfondsen om corruptie te voorkomen. Met dit onderzoek kunnen deze pensioenfondsen beter inzicht krijgen in de kwetsbare onderdelen, activiteiten en processen. Hierdoor kunnen gerichte maatregelen worden genomen om zo de voor hen relevante risico’s te beheersen. Het identificeren van risico’s is namelijk de eerste stap van het risicobeheersingsproces zoals DNB heeft beschreven in haar Good Practices rapport over risicobeheersing van belangenverstrengeling bij pensioenfondsen.
Na een eerste bestudering van de 25 risicoanalyses die pensioenfondsen hebben opgestuurd, concludeert De Nederlandsche Bank dat pensioenfondsen nog onvoldoende kijk hebben op de wijze waarop ze integriteitsrisico’s inschatten. De risicoanalyses die zij uitgevoerd hebben beperken zich tot de kleine integriteitsrisico’s en missen daardoor diepgang. DNB onderstreept dat wanneer er geen adequate integriteitsrisicoanalyse is, de instellingen niet goed de benodigde integere bedrijfsvoering kunnen naleven. Het doel van dit onderzoek is dan ook dat pensioenfondsbesturen proactief gaan nadenken over integriteitsrisico’s en hierdoor een weldoordachte risicoanalyse kunnen maken. Uiteindelijk zullen dan alle pensioenfondsen een integriteitsrisicoanalyse hebben die voldoet aan het normenkader en die terug te vinden is in het integriteitsbeleid van deze pensioenfonds. Andere pensioenfondsen zijn ook gevraagd om een risicoanalyse in te leveren; de deadline hiervoor staat op 1 augustus 2015. De normen die worden gehanteerd door de DNB zijn volledig gebaseerd op bestaande wet- en regelgeving.
Corruptie is niet de enige zorg van pensioenfondsen op dit moment. Het vertrouwen van deelnemers in pensioenfondsen is drastisch gedaald sinds 2008. Dit is grotendeels ontstaan door de verwachtingen die de afgelopen jaren niet meer zo rooskleurig zijn als zij ooit waren. Ook zijn de maatschappelijke normen ten opzichte van ‘goed bestuur’ veranderd: er worden steeds hogere eisen gesteld aan pensioenfondsbesturen. Wanneer hier niet aan wordt voldaan, ontstaat er een kloof tussen besturen en deelnemers. Daarnaast is er ook een toenemende kritiek op de feitelijke uitvoering van de pensioenregelingen. Deelnemers vinden dat kerntaken niet goed worden uitgevoerd en dat de pensioenfondsen te duur zijn. Hierdoor staat de basis van het Nederlandse pensioenstelsel, vertrouwen en solidariteit, onder zware druk. Dit stelt pensioenfondsbesturen voor een aantal dilemma’s in de besluitvorming en uitvoering van hun beleid.
Dit bleek al uit een eerder rapport van Transparency International Nederland (TI-NL), Kijken in de Spiegel. In dit rapport heeft de Werkgroep Integriteit Pensioenfondsen van TI-NL een aantal aanbevelingen gedaan om pensioenfondsbesturen te helpen om op integere wijze om te gaan met dilemma’s en hoe op integere wijze uitvoer gebracht kan worden aan het beleid. De aanbevelingen zijn geformuleerd als algemene principes op het gebied van bestuurlijke integriteit en integere uitvoering. Het is aan de pensioenfondsbesturen zelf om deze uitgangspunten te vertalen in beleidsspeerpunten.
Dit maakt het mogelijk om de kwaliteit van besluitvorming te beoordelen aan de hand van het besluitvormingsproces. De besluitvorming kan namelijk niet worden beoordeeld aan de hand van de uitkomst, zoals bijvoorbeeld bij bedrijven, omdat deze ver in de toekomst ligt. Voor een goede kwaliteit is het belangrijk om op een verantwoorde en transparante wijze om te gaan met keuzeproblematiek. Omgaan met dilemma’s kan namelijk leiden tot tegengestelde beleidsantwoorden. Dit is dan ook de eerste aanbeveling, namelijk om vooraf de keuzes en afwegingsdilemma’s in kaart te brengen.
Deze eerste aanbeveling komt overeen met de eerste stap in het rapport van DNB voor risicobeheersing, het identificeren van de risico’s. Het is dus belangrijk om eerst in kaart te brengen wat er verwacht wordt alvorens iets te doen. Dit geeft niet alleen verwachtingen weer, maar maakt het ook mogelijk tussentijds te kijken of deze verwachtingen zijn uitgekomen en om eventuele tekortkomingen aan te pakken (kortom: monitoren).
Overigens geldt dit niet alleen voor integriteitsrisico’s, maar ook voor het verantwoord omgaan met andere dilemma’s waar pensioenfondsbesturen mee te maken hebben. Dit verhoogt de integriteit van een pensioenfonds en identificeert risico’s om zo de kans op corruptie te verkleinen. Een verhoogd transparant beleid en het verkleinen van risico’s binnen de instelling kan dan leiden tot een toename van maatschappelijk vertrouwen.
Sanne Bannink, stagiair TI-NL