Amsterdam, 9 december 2015 – Vandaag is het nationale dag in Tanzania. Terwijl er normaal gefeest werd en men niet hoefde te werken, is er voor vandaag door de nieuwe president Magufuli een grote schoonmaakactie afgekondigd, waar de bewoners van Tanzania met enthousiasme aan deelnemen.

Tanzania: endemische corruptie

Tanzania staat op de Corruption Perceptions Index van 2014 op plaats 119 met een score van 31 (van de 100). Dat was in 2013 nog een score 33 en in 2012 een score van 35. Er is sprake van endemische corruptie, waar onder andere de partij van Magufuli (de Revolutionaire Staatspartij (CCM)) zich schuldig aan heeft gemaakt.

Recent onderzoek van Afrobarometer laat zien dat 60-80% van de bevolking ziet dat corruptie ernstig is toegenomen. In de 12 maanden voor oktober 2014 hebben bijvoorbeeld 25% van de respondenten een steekpenning moeten betalen voor publieke diensten. Ter vergelijking: in Liberia is dat een schokkende 69%, maar in Mauritius en Botswana slechts 1%. Tanzania valt hiermee in Afrika in de middenmoot (het regionale gemiddelde is 22%).

Onderzoek van TI uit 2013 laat zijn welke sectoren met name als corrupt worden ervaren, met name onderwijs (74%), de rechterlijke macht (83%), zorg (79%), politie (87%) en ambtenaren/overheidsfunctionarissen (75%) als corrupt of extreem corrupt gezien. Ook politieke partijen scoren hoog (68%). Het overheidsoptreden tegen corruptie werd als weinig effectief gezien.

De Revolutionaire Staatspartij (CCM)

Magufuli is lid van de Revolutionaire Staatspartij (CCM), die al sinds 1977 aan de macht is. Sinds 1992 zijn er vrije verkiezingen, maar dat heeft het monopolie van die partij niet opgeheven. Magufuli heeft verschillende bijnamen. Zo staat hij bekend als de “godfather van de statistieken”: saai maar effectief.

Hiervoor was hij jarenlang minister van Infrastructuur, waar hij bekend stond als “de bulldozer”. Hij pakte toen als minister al corrupte ambtenaren aan en is – in tegenstelling tot veel andere CCM ministers – zelf nooit in verband gebracht of beschuldigd van corruptie. Dat is zeker op die portefeuille bijzonder: er vindt relatief veel corruptie plaats in infrastructuur en aanbestedingen. Een hoofdthema van zijn campagne was dan ook het aanpakken van corruptie en machtsmisbruik.

Aanpak corruptie door Magufuli

Brian Cooksey, individueel lid van TI, heeft TI-NL verdere informatie gegeven over de specifieke anti-corruptie situatie in Tanzania. Sinds hij aan de macht is heeft president Magufuli geen tijd verspild om aan te tonen dat hij serieus is in het aanpakken van corruptie, luiheid en verspilling in de overheid.

Zo heeft hij bijvoorbeeld op zijn eerste werkdag een onaangekondigd bezoek aan het ministerie van Financiën gebracht, om daar luiheid en het geven van allerlei belastingontheffingen te veroordelen. Hij heeft het hoofd van de belastingdienst ontslagen en diverse ambtenaren geschorst. Vandaag, de nationale dag van Tanzania, is geen vrije dag, maar een schoonmaakdag. Hij zorgt dat fondsen om aids te bestrijden aan ziekenhuizen en medicijnen besteed worden in plaats van aan feesten. Er mag geen eerste klas meer gereisd worden door hoge ambtenaren en officiële delegaties bestaan vanaf nu uit 5 mensen in plaats van 50.

Kanttekeningen

Deze aanpak is – na een decennium van steeds verder afnemende integriteit en toenemende corruptie – een frisse wind in Tanzania. Maar er zijn enkele kanttekeningen te plaatsen bij deze succesvolle start.

1. Magufuli is een compromis kandidaat van CCM, zonder eigen achterban. Hij heeft weinig steun van de zittende politici, ook uit zijn eigen partij – die vulden hun zakken – en uit de groep die hij nu hard aanpakt moet hij nog een kabinet kiezen. Het halen van de kranten is onderdeel van zijn tactiek en niet altijd succesvol gebleken. De vraag is dus: is dit tactiek (hij kent het klappen van de zweep) en zal het langzaam afnemen en verdwijnen als hij stevig in het zadel zit? In z’n eentje zal hij het naar alle waarschijnlijkheid niet volhouden.

2. Zoals gezegd is er sprake van endemische corruptie. Het meest lastige obstakel voor Magufuli is dat hij de grote elite-bedrijven die de politieke economie van Tanzania in hun greep houden moet aanpakken. Deze grote bedrijven hebben de politieke partijen en individuele politici in hun zak. Een voorbeeld hiervan is het Tegeta escrow schandaal uit 2014, waarbij tussen de 250 en 800 miljoen dollar van centrale bank van Tanzania is weggesluisd naar topambtenaren. De door diezelfde ambtenaren aangewezen protegees hebben nog altijd de macht in de veiligheidsdiensten, staatsbedrijven en semioverheidsinstanties waar de corruptie welig tiert.

3. De Lowassa factor: Veel Tanzanianen betreuren dat het de vorige vicepresident niet is gelukt de CCM nominatie in de wacht te slepen. Hij is met name populair onder jongeren, wat de indruk wekt dat zij bereid zijn corruptie door de vingers te zien. Het maatschappelijk middenveld heeft nog niet veel laten horen over de huidige aanpak van de nieuwe president en de regerende partij CCM mist deze brede steun.

4. Tot slot ontbreken de competente instituties om corruptie echt aan te pakken. Er zijn signalen dat er een speciale anti-corruptie rechtbank wordt opgezet. Maar het reguliere rechtssysteem werkt langzaam, is inefficiënt en corrupt. Het bestraffen van corrupte leiders zit niet echt in het DNA van het land. Enkel het vervangen van een individu verandert in beginsel niet de onderliggende issues van zwakke of niet goed functionerende instituties.

Conclusie

Zonder brede steun onder het volk en de politiek heeft de nieuwe president beperkte mogelijkheden de toenemende problemen in Tanzania aan te pakken. De zwakke overheidsinstanties maken het moeilijk blijvende veranderingen teweeg te brengen. Zonder politieke en institutionele steun zullen de pogingen van Magufuli corruptie aan banden te leggen niet beklijven.