Amsterdam, 5 januari 2016 – Afgelopen week kwam de Politieke Integriteitsindex van 2015 uit. De index is een initiatief van Vrij Nederland en geeft weer welke integriteitsschendingen van openbare bestuurders er in het jaar 2015 zijn geweest. De index wordt al vier jaar opgesteld in samenwerking met de Erasmus Universiteit en de Vrije Universiteit. Journalist Bart de Koning, die heeft meegewerkt aan de index, sprak dit weekend op Radio 1 over de index en de schandalen van het afgelopen jaar. Hoe is het gesteld met de integriteit van het Nederlands openbaar bestuur?

Het Nederlands openbaar bestuur zou te vertrouwen moeten zijn, maar verschillende integriteitskwesties doen afbraak aan het vertrouwen van de burger in het ambtelijke systeem. Ook in 2015 kwamen er verschillende zaken aan het licht die vragen opriepen over de integriteit van openbare bestuurders. Zo trad de burgemeester van Ommen, Marc-Jan Ahne (D66), in september af omdat de Rijksrecherche tot de conclusie was gekomen dat Ahne enkele honderden euro’s contant geld had gestolen bij een kledinggroothandel. Bert van der Roest, raadslid van de PvdA in Utrecht, werd in maart veroordeeld tot 240 uur taakstraf voor het stelen van 26.000 euro uit de kas van de daklozenkrant. VVD’er Kathalijne de Kruif stond afgelopen week terecht voor witwassen en hennephandel. Al eerder dit jaar moest zij voor de rechter verschijnen wegens schending van het ambtsgeheim bij de benoeming van een nieuwe burgemeester voor Stichtse Vecht. Tot slot was daar natuurlijk nog de beruchte Teevendeal die het nieuws heeft gedomineerd. De voorbeelden maken duidelijk dat ook in Nederland integriteit van openbare bestuurders niet vanzelfsprekend is.

VVD de grootste

Van alle politieke partijen had de VVD de meeste affaires in de Politieke Integriteitsindex van 2015. Dat was in voorgaande edities ook al het geval. In totaal kende de VVD afgelopen jaar veertien integriteitskwesties; in 2014 waren dat er elf. D66 komt acht keer voor in de lijst van 2015 tegenover drie in 2014. De PvdA had zes affaires, één meer dan in 2014. Ook het CDA zag een lichte stijging en ging van vijf naar zeven zaken. Het totaal van 64 zaken was iets hoger dan in 2014 maar gelijk aan 2013. Deze affaires zorgden ervoor dat 28 politici in 2015 onderwerp werden van een strafrechtelijke zaak. De geregistreerde schendingen verschillen van zware mishandeling, grootschalige fraude of seksueel misbruik van minderjarigen, tot beledigingen op Twitter. Zeventien van de zaken hadden te maken met het lekken of manipuleren van vertrouwelijke informatie. Twaalf keer was er sprake van onverenigbare functies en bindingen.

Dat de VVD de grootste partij in het aantal affaires is, hangt volgens Vrij Nederland sterk samen met het feit dat de VVD ook politiek gezien de grootste partij is. Hoe meer politici, hoe groter de kans op misstanden. Toen het CDA de grootste partij was, hadden zij ook de meeste schandalen. In 2014 werd de hoge notering van de VVD tevens gelinkt aan de warme banden van veel VVD’ers met de zakenwereld: “Wie als politicus op het snijvlak opereert van publieke macht en informatie aan de ene kant en privaat geld aan de andere, zit in een uitstekende positie om gunsten uit te delen én te ontvangen.”

Na de prominente fraudezaken tegen Ton Hooijmaijers en Jos van Rey heeft de VVD hardere maatregelen genomen tegen integriteitskwesties. Tot dan toe is de partij er altijd vrij gemakkelijk mee omgegaan. Partijvoorzitter Henry Keizer zei in mei 2015 in Het Parool: “Wie niet deugt, gaat er met kop en kont uit.” De zaken van Johan Houwers, die na een schikking met justitie niet meer welkom was, en René Leegte, die opstapte als Kamerlid wegens een niet gemelde nevenfunctie, laten zien dat de daad bij het woord wordt gevoegd.

Meer aandacht integriteit

Vrij Nederland constateert wel dat er de laatste jaren duidelijk meer aandacht is voor integriteit binnen de overheid. Afgelopen jaar is ook de nieuwe gedragscode voor de integriteit van rijksambtenaren uitgebracht. Hierin staan onafhankelijkheid en onpartijdigheid, betrouwbaarheid en zorgvuldigheid en eigen verantwoordelijkheid centraal.  Door de jaren heen zijn we steeds kritischer en strenger geworden over belangenverstrengeling, omkoping en andere misstanden. Hierbij moet worden gewaakt dat ‘gewone’ politieke conflicten en fouten niet worden weggezet als integriteitskwesties. Dit gebeurt soms te gemakkelijk.

De index geeft een interessante blik op de schandalen en misstanden in het openbaar bestuur van het afgelopen jaar. Of het in Nederland nu echt slecht gesteld is met de integriteit van het openbaar bestuur is moeilijk te zeggen, maar de Koning verwacht dat Nederland het in vergelijking met zuidelijkere landen niet slecht doet. Zaken waar wij ons druk over maken zijn in bijvoorbeeld Italië en Griekenland aan de orde van de dag. De hoop is dat het concept van een Politieke Integriteitsindex ook in andere landen zal worden opgepikt zodat een goede vergelijking kan worden gemaakt. Die vergelijking zou de cijfers nog interessanter maken. Tot dan is de index in ieder geval een goed middel om integriteit in het openbaar bestuur meer onder de aandacht te brengen.