Amsterdam, 17 maart 2016 – Het corruptieschandaal in Brazilië rondom het door de staat gerunde oliebedrijf Petrobras heeft vandaag een nieuwe wending gekregen. De oud-president Luiz Inacio Lula da Silva (Lula, foto r.), die verdacht wordt in het corruptieschandaal, heeft een positie als stafchef in het huidige kabinet van president Dilma Rousseff (foto l.) geaccepteerd. Volgens velen is dit een poging van president Rousseff om vervolging van Lula te voorkomen: als lid van het kabinet kan de oud-president namelijk alleen nog worden veroordeeld door de Hoge Raad. In reactie op de benoeming gingen vele Brazilianen de straat op om te protesteren.
Operatie Lava Jeto
De verdenking van oud-president Lula is een recente ontwikkeling in het sinds 2014 lopende onderzoek naar de wijdverbreide corruptie rondom het oliebedrijf Petrobras, dat door de staat gerund wordt. Petrobras spande sinds 2003 met enkele van de grootste bouwbedrijven van het land samen om openbare aanbestedingen en andere contracten tegen verhoogde prijzen toe te laten kennen. De bedrijven zouden te veel betaald krijgen voor projecten van Petrobras en vervolgens een deel van deze extra inkomsten terugsluizen naar de politici en ambtenaren verantwoordelijk voor de toewijzing.
Het onderzoek naar het netwerk van corruptie, genaamd Operation Car Wash of ‘Lava Jeto’, is inmiddels in zijn 24e fase, waarbij iedere fase voor een nieuwe, nog niet onderzochte connectie staat. Sinds 2014 zijn al vele personen uit de top van de politiek en het bedrijfsleven veroordeeld voor hun rol in het schandaal. De voormalig penningmeester van de machthebbende Arbeiderspartij, João Vaccari Neto, werd vorig jaar september veroordeeld tot 15 jaar en vier maanden cel voor corruptie en witwassen. Top-industrialist Marcelo Odebretch werd voor 19 jaar cel veroordeeld voor omkoping en witwassen. Jose Dirceu, de stafchef van Lula tussen 2003 en 2005, is gearresteerd voor zijn rol in het schandaal en wacht zijn rechtszaak in huisarrest af. Ook de voorzitter van het Lagerhuis, Eduardo Cunha, wordt beschuldigd van het aannemen van steekpenningen in de zaak. President Rousseff, zelf directeur van Petrobras tussen 2003 en 2010, ontkent betrokkenheid. Wel zou zij hebben geprobeerd het onderzoek te beïnvloeden.
Rol oud-president Lula
Op 4 maart werd voormalig president Lula gearresteerd en meegenomen voor verhoor. Volgens de politie bestaat er bewijs dat Lula ook steekpenningen heeft ontvangen van een bouwbedrijf, maar tot op heden is Lula nog niet aangeklaagd. Het bouwbedrijf OAS zou renovaties hebben uitgevoerd aan een strandhuis en een ranch van Lula in ruil voor het toekennen van enkele andere projecten van Petrobras. “The suspicion is that the improvements and the properties are bribes derived from the illegal gains made by OAS in the Petrobras graft scheme,” aldus een woordvoerder van de openbaar aanklager. Als Lula schuldig zou worden bevonden zou hij voor maximaal dertien jaar in de cel kunnen verdwijnen.
Vlak voor zijn arrestatie had Lula bekend gemaakt zich wellicht tijdens de volgende presidentsverkiezingen in 2018 verkiesbaar te willen stellen. In Brazilië is de voormalig fabrieksarbeider en vakbondsleider Lula nog steeds een populaire politicus, ondanks de beschuldigingen. Tijdens zijn bewind kende Brazilië grote economische groei en nam het aantal burgers onder de armoedegrens aanzienlijk af. In 2010 zat zijn termijn als president erop en had hij de goedkeuring van maar liefst 90% van de bevolking. Volgens zijn aanhangers zijn de beschuldigen onderdeel van een lastercampagne tegen de oud-president om te voorkomen dat hij in 2018 de verkiezingen wint.
Aanstellen Lula tactische zet?
Met het aanstellen van Lula als stafchef van het kabinet wordt een mogelijk proces tegen de oud-president aanzienlijk uitgesteld. Leden van het kabinet kunnen niet door federale rechters worden veroordeeld, alleen door rechters van de Hoge Raad. Dit betekent dat het onderzoek naar Lula moet worden verplaatst naar de Hoge Raad, wat enige tijd zal duren. De procureur-generaal van Brazilië, Jose Eduardo Cardozo, ontkende dat het aanstellen van Lula een poging was veroordeling te vermijden: “Lula is not fleeing from justice. There is no attempt of any sort to shield him,” vertelde Cardozo journalisten. Oppositieleider Aecio Neves ziet dat anders: “The appointment of Lula as minister shows Brazilians that the government’s only concern today is to survive at any cost.”
Ook voor president Rousseff is het aanstellen van Lula een tactische zet: met hem als kabinetslid hoopt zij het vertrouwen in haar regering weer te vergroten en haar positie zeker te stellen. Slechts 11% van de bevolking geeft aan achter haar te staan en ook binnen het parlement is haar positie en haar handelen onderwerp van discussie. “Lula’s arrival in my government strengthens it and there are people who don’t want it to be stronger,” liet Rousseff weten bij de bekendmaking.
Demonstreren voor betere toekomst
De aanstelling van Lula is olie op het vuur voor tegenstanders van Rousseff en Lula. In de hoofdstad Brasilia gingen meer dan 5000 demonstranten de straat op om hun onvrede uit te spreken. Eerder deze week gingen volgens bronnen binnen de Braziliaanse politie ongeveer 3,5 miljoen mensen de straat op in 326 steden om te protesteren tegen president Rousseff. Volgens het Braziliaanse O Globo stonden er alleen al 1,4 miljoen mensen te protesteren op de Avenida Paulista in São Paulo. Ook in New York, Washington, Lissabon en andere steden gingen Brazilianen de straat op.
De politieke situatie blijft uiterst fragiel en polarisatie is toegenomen door het schandaal. Toch wordt het corruptieonderzoek breed gedragen in de Braziliaanse samenleving. Het is dan ook een goed teken dat kopstukken als Lula niet worden ontzien. Het feit dat het onderzoek onafhankelijk en onvermoeid wordt doorgezet door de anti-corruptie autoriteiten laat zien dat verandering in Brazilië mogelijk is. Brazilië zal sterker uit het schandaal komen, al zal dit nog wel enige tijd duren.
Een menigte in Brasilia protesteert met een opblaasfiguur van oud-president Lula.