Amsterdam, 18 april 2016 – Een nieuw corruptieschandaal in Indonesië houdt de gemoederen bezig. Rondom het Jakarta Bay landaanwinningsproject, waar ook Nederlandse baggeraars bij betrokken zijn, zijn mogelijk steekpenningen betaald aan politici. Ook een vertrouweling van de gouverneur van Jakarta, Basuki “Ahok” Tjahaja Purnama, zou betrokken zijn bij het schandaal. Het Jakarta Bay project was al onderwerp van discussie aangezien het plan is goedgekeurd zonder milieueffectrapportage of bestemmingsplan, terwijl de ecologische gevolgen groot kunnen zijn. Vanwege de nieuwe onthullingen is het landaanwinningsproject tijdelijk stilgelegd.

Jakarta Bay project controversieel

Het Jakarta Bay project bestaat uit het aanleggen van zeventien kunstmatige eilanden voor de kust van Jakarta om de bevolkingsdruk in de stad wat te verminderen. Om de zeventien eilanden te beschermen tegen overstromingen, zal er ook een ‘zeemuur’ worden aangelegd voor de kust van de eilanden. De plannen hebben geleid tot veel kritiek. De indruk bestaat dat de eilanden voornamelijk bedoeld zijn voor rijke bewoners van Jakarta en op deze manier weinig zullen bijdragen aan vermindering van de bevolkingsdruk.

Lokale vissers protesteerden omdat zij door het project verder uit de kust zullen moeten varen en bang zijn voor aantasting van hun visgebieden. Verder bestaat er een groot risico op overstroming. Volgens het Indonesian Forum fort he Environment (Walhi) is het project reeds de oorzaak geweest van eerdere overstromingen: “In 2013 there were big floods in Mandano we believe were caused by the reclamation project,” aldus woordvoerder Edo Rakhman.

De nodige vergunningen en documenten van het project ontbreken, maar toch is het project al goedgekeurd door gouverneur Ahok. De projectontwikkelaar, Agung Podomoro Land, moet nog wel voldoen aan de bestemmingsplannen en voorwaarden voor landaanwinning. Wat deze voorwaarden worden, wordt bepaald in nieuw op te stellen wetgeving in de DPRD.

Eind vorige maand bleek dat het bedrijf dit proces had proberen te beïnvloeden door het omkopen van lokale bestuurders. Mohammad Sanusi, raadslid van de Jakarta Legislative Council (DPRD), werd op 31 maart gearresteerd omdat hij 70 duizend euro had aangenomen van de projectontwikkelaar. De president-directeur van het bedrijf, Ariesman Widjaja, is ook gearresteerd door de anti-corruptiecommissie KPK. Ook de baas van bouwbedrijf Agung Sedayu Groep, Sugianto ‘Aguan’ Sukuma, wacht een aanklacht van de KPK. Voor hem is een reisverbod afgegeven. Om de zaak verder te kunnen onderzoeken heeft de KPK verschillende politici uit de DPRD verhoord.

Vertrouweling Ahok beschuldigd

Het corruptieschandaal rondom het Jakarta Bay project nam vorige week een nieuwe wending toen de anti-corruptiecommissie KPK ook een reisverbod oplegde aan Sunny Tanuwidjaja, een medewerker van gouverneur Ahok. Bij het verhoor van de raadsleden was duidelijk geworden dat Sunny de ontmoetingen tussen raadslid Mohamad Sanusi en Ariesman Widjaja had opgezet. Sunny liet weten soms als tussenpersoon te fungeren voor Ahok, maar ontkent betrokkenheid bij het corruptieschandaal: “It’s nothing like that […]. The point is, I receive information from the developers, and deliver it to the Governor and the executive officials,” legde Sunny zijn rol uit. Ook het opzetten van afspraken met de ontwikkelaars viel soms onder zijn verantwoordelijkheid: “Pak Ahok can meet them by himself, sometimes he asks me to make a schedule, not always.”

Sunny is een van vele de medewerkers van gouverneur Ahok en heeft als onbetaald stagair geen specifieke taak, maar voormalig adjunct-gouverneur Prijanto bracht aan het licht dat Sunny en Ahok wel degelijk close zijn op persoonlijk gebied. Volgens Prijanto is de verhouding tussen Ahok en Sunny een hoogst opmerkelijke. Sunny is volgens velen een vertrouweling van Ahok en sommigen zien hem als politiek adviseur van Ahok. Als dit werkelijk zo is, brengt het gouverneur Ahok in een lastige positie.

Ahok maakt zich hard voor de bestrijding van corruptie in Indonesië en won in 2013 zelfs de Bung Hatta Anti-Corruption Award voor zijn werk op het gebied van anti-corruptie en transparantie. Nu een vertrouweling van Ahok wordt genoemd als verdachte in een corruptieschandaal, zullen er vragen ontstaan over Ahok’s eigen rol. De anti-corruptiecommissie KPK overweegt nu ook Ahok te laten verhoren. Eerder vorige week werd Ahok al door de KPK gehoord over een ander project.

Gouverneur Ahok kreeg na zijn verhoor bij de KPK verschillende vragen over Jakarta Bay

Project stilgelegd

Na de onthullingen over mogelijke omkoping binnen het project liet Ahok weten dat het project desalniettemin zou doorgaan. Het nationale parlement en de overheid zijn het hier echter niet mee eens en besloten vorige week dat het project toch moet worden stilgelegd vanwege de verschillende overtredingen. Verder besloten de raadsleden van de DPRD dat men het schrijven van de wetgeving over grondaanwinning ook tijdelijk zou stopzetten, zodat er meer tijd is de corruptiezaak te onderzoeken. “We had regulated the beach zoning and spatial plan. Apparently, something came up during deliberations. To avoid negative exposure, we better stop [the deliberations],” aldus Raadsvoorzitter Prasetio Edi Marsudi.

Ondertussen bestaan soortgelijke situaties in andere delen van Indonesië. Soortgelijke projecten worden uitgevoerd in Benoa Bay in Bali, Palu in Centraal Sulawesi en Manado in Noord Sulawesi. Ook hier ontbreken de benodigde  milieueffectrapportages en de nodige vergunningen. Edo Rakhman van het Indonesian Forum for the Environment (Walhi) riep daarom op landelijk alle landaanwinningsprojecten stil te leggen: “Because in many reclamation projects we monitor, the pattern is the same – permits for developers to do reclamation are issued before the zoning bylaw is in place. It means there is a chance of developers bribing the provincial parlementarians who must draft the bylaw.”

Nederlandse bedrijven de dupe

Het stilleggen van landaanwinningsprojecten in Indonesië kan een flinke tegenvaller zijn voor de Nederlandse bedrijven die betrokken zijn bij de verschillende projecten. Onder andere ingenieursbureaus Witteveen en Bos en Haskoning en baggeraars Van Oord en Boskalis werken aan de zeventien eilanden voor de kust van Jakarta. Peter Vroege van ingenieursbureau Haskoning: “Bij bijna elk van de zeventien eilanden is wel een Nederlands bedrijf betrokken.” De corruptie komt niet als een verrassing: “Iedereen weet hoe hier zaken wordt gedaan. Een miljardenproject waarbij een hele waslijst aan vergunningen moet worden afgegeven is vragen om corruptie,” zo stelt Vroege.

De Nederlandse bedrijven hebben zelf geen rol in het corruptieschandaal: “Wij worden ingehuurd en doen onze klus.” De bedrijven werken vooral in opdracht van de projectontwikkelaars om te voorkomen zelf betrokken te raken bij omkoping. De verantwoordelijkheid om corruptie tegen te gaan, ligt dan bij de opdrachtgever, zo stellen de bedrijven. Hugo van de Graaf, directielid bij baggeraar De Boer, zorgt bijvoorbeeld dat De Boer voor werkzaamheden in Brazilië als onderaannemer wordt ingehuurd via een ingenieursbureau: “Wat dit bureau moet doen voor de opdrachten, weten we niet.”

Dat de bedrijven zelf ook een rol kunnen spelen in het terugdringen van corruptie vindt Van de Graaf niet: “Het is onrealistisch eisen te stellen aan mijn opdrachtgever. Afdwingen kunnen we niet, dan hebben we niks.” Zodra omkoping door de opdrachtgever aan het licht komt, zullen de Nederlandse bedrijven wel besluiten zich te onttrekken aan het project: “Het laatste wat je wilt is met een affaire in de krant komen zoals SBM Offshore.”