Amsterdam, 10 mei 2016 – Uit onderzoek van Trouw en het Financieel Dagblad blijkt dat ook criminelen de weg naar Panama hebben gevonden, waaronder een aantal Nederlandse schurken. In de Panama Papers zijn onder andere de namen van een Heineken-ontvoerder, een cocaïnesmokkelaar en een witwasser van een beruchte topcrimineel naar boven komen drijven. Wat maakt Panama zo aantrekkelijk voor de onderwereld?

Op maandag zijn een deel van de inhoud van de Panama Papers openbaar gemaakt door het internationale journalistenconsortium dat onderzoek heeft gedaan naar belastingparadijzen. Het betreft een database van meer dan 200.000 geheime vennootschappen in belastingparadijzen die vrij doorzoekbaar is. Het gaat om gegevens over bedrijven, trustkantoren, stichtingen en fondsen in 21 verschillende belastingparadijzen over de hele wereld, van Hongkong tot Nederland. Overigens wordt niet alle informatie vrijgegeven. Persoonlijke informatie zoals rekeningnummers, e-mailadressen, paspoortkopieën, bankafschriften, financiële transacties, en telefoonnummers blijven afgeschermd. De informatie is afkomstig van het Panamese juridische advieskantoor Mossack Fonseca.

Uit de database blijkt dat niet alleen mensen uit het bedrijfsleven en politici voorkomen maar dat Mossack Fonseca ook verwikkeld is in de diamanthandel van Afrika, de wereldwijde drugshandel en andere criminele zaken die gedijen bij geheimhouding. Panama duikt met regelmaat op in berichten over internationale misdaad. Het land biedt de mogelijkheid om “eenvoudig” omvangrijke geldstromen wit te wassen. De geografische ligging nabij drugsproducerende landen draagt ook bij aan het probleem. Panama staat namelijk op de “grijze lijst” van landen die niet genoeg doen om witwassen tegen te gaan. De internationale Financial Action Task Force (FATF) vergelijkt Panama met landen als Afghanistan, Soedan, and Syrië.

Nederland in de Panama Papers

Er zijn maandagavond 320 Nederlandse adressen gepubliceerd, welke overigens niet per definitie gelieerd zijn aan Nederlandse staatsburgers maar ook door buitenlanders kunnen worden gebruikt. Amsterdam komt verreweg het vaakst voor, 52 keer. Een flink aantal adressen bevindt zich op de Zuidas, het financiële centrum van de stad. Rotterdam staat dertien keer in de lijst, Den Haag vier keer en Utrecht één maal. Ook Wassenaar is drie keer te vinden, wat in verhouding tot het aantal inwoners veel is.

Nederlandse criminelen

Een keur aan Nederlandse criminelen is wel eens in Panama gesignaleerd. Op sommigen zijn aanslagen gepleegd en een enkeling is geliquideerd. Onder andere een Nederlands-Peruaanse drugshandelaar is opgedoken in de Panama Papers. Volgens de Peruaanse krant Ojo Publico exporteerde de drugscrimineel als eigenaar van landbouwbedrijven duizenden kilo’s cocaine naar Rotterdam en Spanje en bezat via Panama vier offshore-bedrijven waar de winst van de drugshandel werd omgezet in legale bedrijven in Peru. De Peruaanse politie vermoedt dat de drugsboer 89 miljoen euro zou hebben verdiend. Hij zit momenteel een straf uit in Peru van 25 jaar voor de smokkel van 1600 kilo harddrugs naar de haven van Rotterdam.

Ook een van de kidnappers van Freddy Heineken, die in de jaren tachtig veroordeeld is tot een gevangenisstraf van acht jaar, heeft zijn weg naar Panama gevonden. In 1996 kreeg de Heineken-ontvoerder een gevangenisstraf van 39 maanden voor zijn betrokkenheid bij een transport van hasj. In 2006 verhuisde hij naar Panama waar hij eigenaar werd van een Panamese vennootschap en een bungalowpark met tientallen villa’s in Las Tablas, “het Benidorm van Panama” neer zou zetten. Het project had binnen twee jaar voltooid moeten zijn. Echter, in februari 2008 werd hij aangeklaagd omdat hij zijn verplichtingen rond het bouwproject niet was nagekomen. In februari 2010 spoorde een Nederlandse misdaadjournalist hem op in Panama. Toen de journalist hem vroeg waarom het project nog steeds niet van de grond was gekomen, vertelde hij dat de bouw ‘over enkele weken’ van start zou gaan.

Verder bevindt zich onder de criminelen in de Panama Papers ook een Nederlandse vastgoedman. In 2004 maakte het Openbaar Ministerie bekend hem te vervolgen. In december 2009 verkocht hij het huurrecht van een chique huis in Londen aan een trust fund op de Britse Maagdeneilanden voor £2.1 miljoen. In diezelfde periode verkocht hij opvallend veel Nederlands vastgoed ter waarde van €285 miljoen tot begin 2009. In 2010 werd de vastgoedbaas veroordeeld tot een gevangenisstraf van vier jaar voor het witwassen van crimineel geld, oplichting en valsheid in geschrifte.

Fraudefaciliterende middelen

Allereerst lijkt het in Panama eenvoudig te zijn transacties te doen met aandelen aan toonder, een aanduiding voor waardepapieren die niet op naam staan maar waarvan de houder wordt geacht de eigenaar te zijn. Dit is een activiteit die elders in de wereld verbannen is of aan strikte regels is gebonden. In Panama hoeft de degene die aandelen aan toonder van een bedrijf uitgeeft niet te registreren aan wie, idem dito bij de doorverkoop van aandelen.

Een bedrijf oprichten in Panama is kinderspel, twee of meer volwassenen met elke willekeurige nationaliteit kunnen volgens de wet een bedrijf oprichten, als natuurlijke persoon of “legale” entiteit. Een (vals) identiteitsbewijs is voldoende. Daarnaast kan men gebruik maken van de “sociedad anonima”, waarbij zowel vermogen als identiteit van de eigenaren is afgeschermd. Dit alles zou voor niet meer dan $1000 geregeld kunnen worden bij elke willekeurige Panamese advocaat, gezien zij geautoriseerd zijn alle (notariële) transacties en het papierwerk uit te voeren. De firma Mossack Fonseca zou jaarlijks de meeste offshore- en brievenbusfirma’s creëren waar dan ook ter wereld. Enkel de directie van de firma kent de namen van de uiteindelijke belanghebbenden. Registratie is vrijwel non-existent en bedrijven zijn niet verplicht een fysiek adres in Panama op te geven.

Inkomensongelijkheid door corruptie

Het juridisch advieskantoor in Panama heeft gedurende tientallen jaren haar invloed aangewend om wereldwijd wetteksten te herformuleren en wetten om te buigen in het belang van criminelen. Offshore vennootschappen worden vaak geassocieerd met belastingontduiking, maar de Panama Papers laten ondubbelzinnig zien dat hoewel lege vennootschappen niet per definitie illegaal zijn, deze gebruikt worden voor het begaan van een breed scala aan ernstige misdrijven die belastingontduiking ver overstijgen. Banken, financiële toezichthouders en belastingdiensten hebben onvoldoende streng opgetreden tegen dit soort constructies waardoor de rijken zijn gespaard terwijl de middenklasse en lage inkomens veel harder zijn getroffen.

De Verenigde Staten zet voortdurend druk op Panama om verandering in wetgeving door te voeren, echter wordt daarin tot op heden nauwelijks vooruitgang geboekt. De reden hiervan schuilt waarschijnlijk in het feit dat de Panamese elite verdient aan deze constructie. Een ruwe schatting is dat de buitenlandse investeringen in Panamese dienstverlening jaarlijks 300 miljoen dollar opbrengen. Echter loopt de schatkist bijna 400 miljoen dollar aan belastingen en tarieven mis door de voordelen die buitenlanders genieten.

Belastingparadijzen geen economische rechtvaardiging

Meer dan 300 economen, waaronder Thomas Piketty en Jeffrey Sachs, dringen in een ondertekende brief aan bij de wereldleiders op de Anti-Corruptie Top in Londen deze week om te erkennen dat er geen economisch voordeel bestaat voor belastingparadijzen en eisen dat de sluier van geheimzinnigheid die hen omringt wordt opgeheven. Ze erkennen dat het overnemen van de belastingparadijzen niet gemakkelijk zal zijn; er zijn machtige gevestigde belangen die profiteren van de status quo. Maar het was Adam Smith die zei dat de rijken “moeten bijdragen aan de kosten van de gemeenschap, niet alleen in verhouding tot hun inkomsten maar iets meer dan in die verhouding. Er is geen economische rechtvaardiging voor het toestaan ​​van de voortzetting van belastingparadijzen die deze verklaring op zijn kop zetten.”

Oxfam, die de gezamelijke brief coördineerde, dringt er bij de Britse regering op aan om in te grijpen en ervoor te zorgen dat Groot-Brittannië haar voorsprong op het gebied van corruptiebestrijding behoudt door de invoering van een volledig openbaar register in offshore-gebieden van Groot-Brittannië. Oxfam schat dat Afrika jaarlijks ongeveer $14 miljard aan belastinginkomsten verliest – genoeg geld 4 miljoen kinderlevens per jaar te redden met gezondheidszorg en voldoende om zoveel docenten aan te nemen dat elk Afrikaans kind naar school zou kunnen.

Beëindig wereldwijd misbruik handelsregisters

Transparency International roept alle landen op om snel actie te ondernemen en een einde te maken aan het wereldwijde misbruik van handelsregisters. In de Europese Unie zou het handelsregister in elke lidstaat vrij toegankelijk moeten zijn en gedetailleerde gegevens over de uiteindelijke rechthebbenden moeten bevatten. Het Verenigd Koninkrijk heeft een belangrijke rol in te vullen bij de beëindiging van de financiële geheimhouding op de Britse overzeese eilandgebieden, die een hoeksteen vormen van wereldwijde institutionele corruptie. Het is de hoogste tijd om wereldwijd transparantie af te dwingen door normen te stellen voor informatieverschaffing en openbare toegankelijkheid, om misbruik en criminaliteit te voorkomen en de macht in de samenleving opnieuw eerlijk te verdelen.