Amsterdam, 7 november 2016 – Europese Commissievoorzitter Jean Claude-Juncker vindt dat de ethische code van de Europese Commissie moet worden aangescherpt en pleit voor een verlengde afkoelingsperiode. De voorganger van Juncker, José Manuel Barroso, raakte eerder in opspraak door zijn nieuwe baan bij Goldman Sachs. Hij hield zich volgens het ethisch comité wel aan de voorgeschreven afkoelingsperiode van 18 maanden maar zijn beslissing zou niet van gezond verstand getuigen.
Verlenging afkoelingsperiode
In een interview met de Belgische krant Le Soir zei Juncker thans een afkoelingsperiode voor te stellen van drie jaar voor de Commissievoorzitter en twee jaar voor andere Eurocommissarissen. In die afkoelingsperiode worden oud-commissarissen geacht hun voormalige werkgever toestemming te vragen om bij een bedrijf te gaan werken. Ook als de commissieleden niet akkoord gaan met Junckers voorstel de afkoelingsperiode te verlengen, dan nog zal Juncker naar eigen zeggen binnen de drie jaar niet voor een bank of ander bedrijf gaan werken. “Ik ben het trouwens ook niet van plan na die drie jaar”, aldus Juncker. Eerder werd door de meerderheid van Europarlementariërs, het ethisch comité van de Europese Commissie en de Europese ombudsvrouw Emily O’Reilly ook al gepleit voor een wijziging van de ethische code bij de Europese Commissie.
Afkoelingsperiode Barroso
José Manuel Barroso, de voorganger van Juncker, raakte in de zomer in opspraak door zijn nieuwe baan bij de Amerikaanse zakenbank Goldman Sachs. Barroso gaf van 2004 tot eind 2014 leiding aan de Europese Commissie. Volgens de huidige Europese gedragscode mag een oud-lid van de Europese Commissie na achttien maanden een nieuwe baan accepteren die mogelijk conflicteert met zijn vorige functie.
Het ethisch comité kwam eerder tot de conclusie dat Barroso geen Europese integriteitsregels niet heeft overtreden toen hij de functie aanvaardde bij Goldman Sachs. Wel kreeg de oud-premier een tik op de vingers, omdat hij niet zou hebben laten zien dat hij over voldoende ‘kritisch vermogen’ beschikte bij het aanvaarden van de baan. Dat zou je wel mogen verwachten van iemand die vele jaren de hoogste positie bij de Europese Commissie heeft bekleed, luidde het oordeel. Juncker maakte duidelijk dat hij een dergelijke functie niet zou hebben geaccepteerd.
Vorige week dinsdag liet de Europese ombudsvrouw weten vraagtekens te zetten bij het onderzoek van het ethisch comité van de Europese Commissie. Volgens haar heeft het er alle schijn van dat het ethisch comité slechts drie documenten heeft bekeken waarvan de inhoud al eerder bekend was. Ook zou het comité volgens O’Reilly niet met de relevante personen hebben gesproken. De ombudsvrouw overweegt een eigen onderzoek in te stellen naar Barroso.
Gedragsregels voor Eurocommissarissen
Eurocommissarissen moeten zich bij de uitoefening van hun ambt aan een aantal regels houden. Zo mogen ze naast hun functie als eurocommissaris geen andere werkzaamheden verrichten. Ook moeten eurocommissarissen alle ontvangen giften aangeven bij de Commissie, en giften met een waarde van meer dan 150 euro overgedragen aan de Commissie. Ook voor voormalige eurocommissarissen gelden regels. Nu geldt dat zij in de eerste achttien maanden na hun vertrek niet zomaar nieuwe functies mogen aanvaarden, of kunnen lobbyen bij de Commissie.
Regels voor eurocommissarissen in functie
Kandidaat-eurocommissarissen wordt gevraagd om een overzicht te geven van al hun nevenfuncties en werkzaamheden van de afgelopen tien jaar. Wanneer de eurocommissaris wordt benoemd moeten al deze functies worden afgestoten. Belangen in bedrijven van eurocommissarissen en hun partners worden ondergebracht in een maatschap die door een onafhankelijke partij wordt beheerd.
Tijdens de hoorzittingen van de kandidaat-eurocommissarissen in het Europees Parlement, nog voor een eventuele benoeming, worden de kandidaten in de regel stevig ondervraagd over mogelijke belangenverstrengelingen.
Bij aanvaarding van hun functie beloven de eurocommissarissen dat zij integer zullen handelen en alleen de belangen van de Commissie zullen dienen. Erefuncties bij politieke, culturele of charitatieve stichtingen gelden als uitzondering op de regel dat eurocommissarissen geen nevenfuncties mogen hebben. Er mag echter geen sprake mag zijn van beslissingsbevoegdheid bij dergelijke functies. Ook mag er geen risico op een belangenconflict zijn, bijvoorbeeld doordat de stichting Europese subsidies ontvangt of wil ontvangen.
Regels voor voormalige eurocommissarissen
In de eerste achttien maanden na hun vertrek moeten voormalige eurocommissarissen iedere beroepsactiviteit die zij voornemens zijn te vervullen, melden bij de Commissie. Als het om een functie gaat op het beleidsterrein van de voormalige eurocommissaris, beslist een speciaal en onafhankelijk ethisch comité of de functie passend is. Ook wordt van voormalige eurocommissarissen in de eerste achttien maanden geëist dat zij niet zullen lobbyen bij de Commissie voor zaken die tot hun portefeuille behoorden. Daarnaast wordt er sterk op aangedrongen dat de voormalige eurocommissarissen zich ook na deze periode van achttien maanden houden aan deze norm.
Schandalen van (voormalige) Eurocommissarissen
Gezien de expertise en het netwerk dat eurocommissarissen hebben opgebouwd, zeker op de terreinen waar zij verantwoordelijk voor waren, is het logisch dat bedrijven en organisaties graag gebruik willen maken van hun diensten. Voormalige eurocommissarissen zijn dan ook vaker onderwerp van discussie en vooral wanneer zij een functie aanvaarden op het terrein waarvoor zij verantwoordelijk waren rijst de vraag of dat wel zou moeten kunnen.
Zo bleek eind 2010 dat een aantal eurocommissarissen uit de Commissie-Barroso I al snel aan de slag waren gegaan als lobbyist of adviseur. In de meeste gevallen was dat op het terrein waarop zij actief waren als eurocommissaris. In reactie daarop werd de toen geldende gedragscode aangescherpt, en de afkoelperiode van destijds 12 maanden verlengd naar 18 maanden. Barroso werd in oktober 2016 bekritiseerd omdat hij geen nader onderzoek had ingesteld naar de overstap van oud-commissaris Ferrero-Waldner naar het bedrijfsleven binnen de ‘afkoelingsperiode’.
Kort daarvoor in september 2016 kwam oud-commissievoorzitter Manuel Barroso zelf in opspraak en werd het hem kwalijk genomen dat hij adviseur zou worden bij Goldman Sachs. Goldman Sachs was eerder onder vuur genomen vanwege de positie die de bank innam tijdens de financiële crisis. Bij Barroso werden zijn privileges voor toegang tot de Commissie ontnomen. Barroso stelde in zijn verweer dat hij zich netjes aan de periode van achttien maanden heeft gehouden.
Ook kwam de Nederlandse oud-eurocommissaris Neelie Kroes in 2016 onder vuur te liggen omdat ze voorzitter zou worden van de adviesraad van Uber. Kroes stelde eveneens dat zij de periode van achttien maanden in acht had genomen.
Tevens zittende eurocommissarissen zijn in het verleden in opspraak gekomen. Zo trad John Dalli in 2012 af na aantijgingen van machtsmisbruik door aanwending van zijn netwerk om een Maltese tabaksproducent te bevoordelen. Hij weigerde in eerste instantie op te stappen omdat er niets was bewezen, maar commissievoorzitter Barroso stuurde aan op zijn ontslag. Uiteindelijk is Dalli alsnog opgestapt.
In 1995 bleek Edith Cresson een bevriende tandarts te hebben benoemd tot persoonlijk adviseur. Deze benoeming kwam in 1999 aan het licht. Het Europees Parlement eiste haar vertrek, maar Cresson weigerde op te stappen. Daarop stuurde het Europees Parlement de gehele Commissie naar huis.
Regels voor politici in lidstaten
De lidstaten zijn ieder voor zich verantwoordelijk voor het opstellen van gedragsregels voor parlementariërs en bewindspersonen in de lidstaten zelf. Daar zijn geen Europese regels over opgesteld.
Zo kent Nederland geen regels voor de overstap van politici – Kamerleden of bewindspersonen – naar het bedrijfsleven of het maatschappelijk middenveld. Er zijn vele voorbeelden van bewindspersonen die binnen enkele maanden na hun vertrek uit de politiek aan de slag gingen bij bedrijven of organisaties op terreinen waar zij als bewindspersoon mee te maken hadden gehad.
Nederland kent wel regels voor het aannemen van geschenken en het aanhouden van nevenfuncties voor politici.
Aanbevelingen aanpassing Code of Conduct Europese Commissie
Eerdere schandalen en discussies maken duidelijk dat het noodzakelijk is de regels bij de Europese Commissie aan te scherpen, ook om draagvlak te creëren voor de Europese Unie. Politici en de financiële sector zijn nauw met elkaar verweven en het is kwetsbaar dat eurocommissarissen verantwoordelijk voor een bepaald beleidsterrein kort daarna kunnen gaan werken bij bedrijven in diezelfde sector. Je wekt in zulke gevallen onmiddellijk de schijn van belangenverstrengeling. Een levenslang beroepsverbod is ondenkbaar maar een afkoelingsperiode van een aantal jaar is zeer op zijn plaats.
Transparency International Nederland pleit voor een verlenging van de periode waarin het voormalig Eurocommissarissen verboden wordt zich bezig te houden met functies waar sprake kan zijn van belangenverstrengeling van de huidige 18 maanden naar twee jaar. Ook moeten er bindende richtlijnen komen waarin de Commissie uitlegt wat zij verstaat onder goed gedrag van (voormalig) Eurocommissarissen. Tenslotte is het van belang een ethisch comité aan te stellen dat werkelijk onafhankelijk is van de Europese Commissie en niet opereert vanuit de Brusselse luchtbel.