Amsterdam, 29 september 2015 – Bitcoin, het digitale betaalmiddel dat in 2009 werd gestart, heeft sinds het ontstaan aan populariteit en bekendheid gewonnen. Als een van de eerste cryptocurrencies maakt het gebruik van gedecentraliseerde peer-to-peertechnologie waarbij transacties in blokken over het netwerk worden gestuurd om geverifieerd te worden door decentrale computers. Deze blockchain technologie zorgt ervoor dat het praktisch onmogelijk is voor een overheid of individu de waarde van de Bitcoin te manipuleren. Verder zorgt dit ervoor dat een Bitcoin slechts één keer kan worden uitgegeven en alleen door de eigenaar. De technologie is op zich een interessante ontwikkeling, maar sommige critici wijzen op het mogelijke misbruik van de Bitcoin door criminelen. In hoeverre kan de Bitcoin, en cryptocurrencies in het algemeen, worden gebruikt voor bijvoorbeeld witwassen en corruptie? En wat maakt de Bitcoin hierin anders dan andere gebruikte middelen?

Contant geld heeft lang de voorkeur genoten voor illegale activiteiten: het laat geen sporen achter van zowel de transactie als de illegale activiteit en kan direct worden gebruikt om goederen en diensten te betalen. Het enige probleem was logistiek: hoe krijg je miljoenen in contant geld de grens over? Een oplossing hiervoor was het laten inwisselen door kleine koeriers met een front-business als dekmantel. Banken stelden weinig vragen over kleine bedrijfjes die honderdduizenden per dag aan omzet draaiden omdat het de banken welkome cashreserves gaf.

Daarop werd in 1970 de Bank Secrecy Act in de Verenigde Staten ingevoerd. De wet maakte het verplicht voor banken om transacties boven $10.000 te rapporteren. Toch vonden criminelen manieren om contant geld te storten. In 1986 werd de Money Laundering Control Act ingevoerd waarmee witwassen verder aan banden werd gelegd. Pas tegen het eind van de jaren ’80 werd witwassen echt moeilijk voor criminelen. De focus verschoof daarmee van het witwassen naar het smokkelen van geld. In de jaren ’80 en ’90 nam de hoeveelheid dollars in omloop in het buitenland daardoor explosief toe: van $86 miljard in 1980 naar $401 miljard in 1999.

Omdat het steeds moeilijker werd contant geld de grens over te krijgen, besloot een aantal criminelen vroeg in de jaren nul te gaan experimenteren met online betalingssystemen. Het beste voorbeeld hiervan was de Liberty Reserve dollar, een digitale valuta uitgegeven door een Costa Ricaans bedrijf. Het bedrijf nam cash aan zonder limiet en zonder identificatieplicht en zette de bedragen vervolgens om in digitale dollars. Deze konden vervolgens op ieder moment worden ingeruild voor echte dollars. Volgens het bedrijf bestond er absoluut geen documentatie van transacties, waardoor het niet te traceren zou zijn. Vooral valutahandelaren maakten dankbaar gebruik van de diensten. Uiteindelijk werd het bedrijf door Amerikaanse justitie platgelegd. Beide oprichters werden aangeklaagd voor witwassen op grote schaal. In totaal zou Liberty Reserve meer dan $6 miljard witgewassen hebben. Uit dit voorbeeld blijkt dat criminelen dus zeker geïnteresseerd zijn in het gebruik van digitale valuta. Is dit ook echt het geval met Bitcoin?

Cryptocurrencies voor criminelen?

De kracht van cryptocurrencies zit in de decentrale opzet en het gemakkelijk verzenden van geld. Bedragen kunnen de hele wereld over worden gestuurd binnen enkele seconden zonder dat daar een centrale instantie aan te pas komt. De financiële stromen van cryptocurrencies zijn vrijwel geheel ongereguleerd. Alles wat er voor nodig is, is een computer met een wallet (een programma waarin Bitcoins op de computer kunnen worden opgeslagen) en een internetverbinding. Deze specifieke eigenschappen maken het een interessant handelsmiddel voor criminelen. Onderzoek van de Universiteit van Kentucky met behulp van GoogleTrends bevestigt dit beeld: Bitcoin blijkt vooral interessant te zijn voor computerprogrammeurs, die met name geïnteresseerd zijn in de technische kant, en criminelen.

Een goed voorbeeld van illegale praktijken met behulp van cryptocurrencies zijn de illegale handelswebsites op het Dark Web, het deel van het internet wat alleen met specifiek software kan worden gelezen. Zo worden Bitcoins bijvoorbeeld op grote schaal gebruikt op de illegale online marktplaats genaamd Silk Road, waar het de enige betaalmethode is. Op Silk Road kunnen onder andere harddrugs, paspoorten, wapens en creditcardgegevens worden gekocht. De keuze voor Bitcoin als valuta heeft te maken met de anonimiteit van de digitale valuta: transacties kunnen worden ingezien, maar er kan niet worden gezien tussen wie deze transacties plaatsvinden.

Dat de Bitcoin nauw verbonden was aan Silk Road bleek in 2013 toen de FBI de site voor het eerst plat legde en de koers van de Bitcoin van $140 naar $129 zakte. Er wordt ook gespeculeerd over een mogelijk verband tussen de oprichters van Silk Road en Bitcoin. Een mogelijke oprichter van Silk Road, Ross Ulbricht, werd in februari van dit jaar veroordeeld voor onder andere witwassen, het opzetten van een criminele organisatie, hacken en het distribueren van drugs. Hierover is de documentaire ‘Deep Web’ gemaakt, waaruit blijkt dat niet duidelijk is wie precies de makers zijn van Silk Road en vraagtekens worden gezet bij de opsporingsmethoden van de FBI. De oprichter van de Bitcoin is tot op heden onbekend, maar uit onderzoek blijken er wel grote transacties plaats te hebben gevonden tussen enkele van de eerste Bitcoinadressen en Ulbricht.

Een screenshot van de illegale handelswebsite Silk Road, waar onder andere drugs, wapens en creditcardgegevens te koop aangeboden worden met Bitcoins als betalingsmiddel.

Ook voor grotere criminelen kan Bitcoin een interessant middel vormen om mee te betalen of te handelen. Het witwassen van contant geld is vaak een groot probleem aangezien banken geen grote hoeveelheden contant geld aannemen zonder hierover te rapporteren. Het omzetten naar Bitcoins kan hierbij een oplossing bieden. Via specifieke sites kan men relatief eenvoudig contant geld omzetten in Bitcoins. Deze kunnen vervolgens gemakkelijk worden overgemaakt en ergens anders terug worden omgezet naar dollars.

Volgens verschillende media zou bijvoorbeeld ook IS gebruik maken van deze technieken vanwege de anonimiteit en het transactiegemak. Men kan het geld ook in Bitcoins houden, al maakt de fluctuerende koers sparen risicovol. Toch kan dit aantrekkelijk zijn voor illegale activiteiten, aangezien op deze manier geld kan worden achtergehouden van officiële kanalen. Zelfs wanneer bekend is waar de Bitcoins zich bevinden, is het vaak moeilijk te achterhalen in wiens eigendom deze zijn: een eigenaar kan meerdere adressen (digitale locaties binnen een wallet waar de Bitcoins zich bevinden) hebben en kan deze onbeperkt aanmaken.

Anonimiteit gegarandeerd?

Over de anonimiteit van het gebruik van Bitcoins bestaat nog enige discussie. Aan de ene kant zijn alle transacties openbaar, maar aan de andere kant kan niet direct worden gezien waarvoor en tussen welke personen deze hebben plaatsgevonden. Het verkrijgen van Bitcoins is normaal gesproken niet geheel anoniem: wanneer iemand online Bitcoins koopt, is daar een financiële transactie van te vinden. Alleen via een private transactie, als betaling voor goederen of services of door te minen (het helpen ontcijferen van een transactieblok in het peer-to-peer netwerk) kan men anoniem aan Bitcoins komen.

Als Bitcoins eenmaal anoniem zijn verkregen, lijken er voldoende mogelijkheden te zijn om anoniem te blijven. Zo zijn er sites waarop transacties kunnen worden ‘gemixt’ om zo anonimiteit te garanderen. Deze mixsites nemen een set Bitcoins en sturen een andere set van dezelfde waarde terug; het zijn dus als het ware witwassites voor Bitcoins. Ook zijn er nu wallets die ontwikkeld om het achterhalen van de identiteit van de gebruiker vrijwel onmogelijk te maken.

Het volledige peer-to-peer netwerk dat achter één transactie schuil gaat in beeld gebracht op kaart. De nummers weergeven het aantal computers in het netwerk per locatie. Bron: www.blockchain.info

Toch kan het traceren van transacties en de uiteindelijke begunstigden vaak nog wel via indirecte kanalen. Legale mixsites moeten bijvoorbeeld een register bijhouden van hoe de transacties gemixt zijn. Verder kan men via het gebruik van de Bitcoins op bepaalde fysieke locaties achterhalen van wie een adres is. Wanneer een adres eenmaal is gebruikt, kan zo een patroon worden gevonden. Tot slot kan het IP-adres worden achterhaald. Deze zit niet bij de transactie-informatie zelf, maar kan worden gevonden door te kijken welke computer de eerste in het peer-to-peer netwerk was die de transactie meldde. Dit kan bijvoorbeeld op www.blockchain.info. Op deze manier kunnen betalingen worden teruggeleid naar de oorsprong.

Dat transacties wel degelijk te achterhalen zijn laat een recent voorbeeld zien waarbij twee FBI-agenten van de afdeling Digitale Criminaliteit door de mand vielen. De ene agent verduisterde $800.000 aan Bitcoins afkomstig van Silk Road tijdens zijn werk terwijl de andere agent vertrouwelijke informatie bleek te verkopen aan de vermeende eigenaar van Silk Road. Beide agenten hadden geprobeerd de transacties in zoveel mogelijk blokken op te breken, maar via de blockchain waren de betalingen uiteindelijk gemakkelijk te traceren.

Wat maakt cryptocurrencies bijzonder?

Zoals hierboven uiteengezet is er een aantal verschillen tussen cryptocurrencies en andere valuta die het gebruik ervan aantrekkelijk maken voor criminelen. Ten opzichte van contant geld is het grote voordeel aan cryptocurrencies dat transacties erg makkelijk kunnen plaatsvinden over grote afstanden. In plaats van dagen duurt een transactie enkele seconden. In vergelijking met een gewone online transactie vanaf een bankrekening lijkt het voordeel te zijn dat er geen centrale autoriteit is die controle kan uitoefenen over de transacties.

Toch is het gebruik van contant geld nog altijd anoniemer dan het gebruik van cryptocurrencies. Zelfs wanneer een transactie in een cryptocurrency momenteel anoniem is, bestaat de kans dat de identiteit van de begunstigde op termijn kan worden blootgelegd met nieuwe technieken. Het aandeel van Bitcoins in illegale transacties is dan ook vrij klein. Dit heeft er natuurlijk ook mee te maken dat Bitcoin überhaupt slechts een klein deel van alle financiële transacties omvat. Ondertussen probeert justitie het faciliteren van illegale activiteiten door middel van Bitcoins wel hard aan te pakken. Zo werden de oprichters van handelsplatform BitInstant, Charlie Shrem & Robert Faiella, begin 2014 gearresteerd voor het faciliteren van witwassen.

Zoals met alle nieuwe technieken bestaan er vragen over het ontwikkelen van regulering voor deze nieuwe situatie. Voor Bitcoin is dit zeker een interessante vraag omdat overheden tot op heden nog geen grip hebben kunnen krijgen op de transacties vanwege de gedecentraliseerde opzet. Verder maakt de snelheid waarmee transacties over een internationaal netwerk plaats kunnen vinden het moeilijk de juiste jurisdictie te bepalen. Ook worden er rondom de cryptocurrencies allerlei nieuwe technieken ontwikkeld die anonimiteit vergroten óf verkleinen. De vraag blijft in hoeverre men uiteindelijk transacties kan terugleiden in geval van illegale activiteiten.

Net als met normale valuta zullen criminelen nieuwe manieren proberen te vinden hun transacties te verbergen. Uiteindelijk verschilt de Bitcoin daarin dus niet veel van andere valuta. Het is zaak hier zo goed mogelijk op in te spelen en de ontwikkelingen nauwlettend te volgen. Zoals met alle nieuwe ontwikkelingen bieden cryptocurrencies kansen voor zowel normaal gebruik als misbruik; de vraag is in hoeverre het één kan plaatsvinden zonder het ander. Voor Bitcoin zal dit nog moeten blijken.