Amsterdam, 12 oktober 2015 – Vorige week kwam aan het licht dat een ervaren agent van de Nationale Politie jarenlang informatie heeft doorgespeeld aan de onderwereld. De betrokken agent had toegang tot alle grote rechercheonderzoeken en voorzag onder andere motorbendes en drugsorganisaties van informatie over lopende zaken. Hoe heeft het kunnen gebeuren dat een agent zo lang onder de radar gevoelige informatie door kon spelen? Het lijkt tekenend te zijn voor de organisatiecultuur van de Nationale Politie.

De 48-jarige agent uit Weert was voornamelijk actief in de regio Oost-Brabant. Door zijn functie bij de politie kon hij verschillende grote producenten van synthetische drugs op de hoogte houden van ontwikkelingen binnen de Nationale Recherche, onderdeel van de Nationale Politie. Juist bij drugsonderzoeken had de Nationale Recherche al lange tijd problemen met gelekte informatie, blijkt nu. Verder lijkt de diender ook goede banden te hebben gehad met kopstukken van motorclubs No Surrender en Satudarah.

De omvang

Bij de doorzoeking van de woning van de agent zou naar verluidt een substantieel geldbedrag gevonden zijn, mogelijk de vorm van betaling voor het verschaffen van inlichtingen. Het Eindhovens Dagblad meldt dat de praktijken van de agent aan het licht kwamen bij een fraude-onderzoek naar een autohandelaar uit Oirschot. De agent zit in hechtenis en wordt verdacht van corruptie, witwassen en plichtsverzuim. Volgens het Openbaar Ministerie lijkt het er niet op dat er meer agenten betrokken zijn bij de zaak. Wel wordt van een 45-jarige Eindhovenaar gedacht dat hij de handlanger van de agent was; ook hij is gearresteerd en wordt verdacht van omkoping, witwassen en drugsbezit. Bij zijn huiszoeking werden onder meer drugs en 235.000 euro gevonden. Tot slot is er een verdachte aangehouden die de koper zou zijn van de inlichtingen. Vanwege het onderzoek naar de agent wordt verdere informatie niet publiek gemaakt: “Integriteitskwesties zijn altijd gevoelig,” aldus het Openbaar Ministerie.

Dat corruptie op deze schaal binnen de politie voor heeft kunnen komen, is schokkend maar misschien niet verrassend. “Er bestaan allerlei maatregelen om dit tegen te gaan maar het blijft mensenwerk,” verklaart Gerrit van de Kamp, voorzitter van de grootste politiebond ACP. Er bestaan wel niveaus van informatie zodat niet iedere medewerker automatisch bij alle informatie kan komen, maar dit is blijkbaar niet afdoende. Een woordvoerder van het ministerie van Veiligheid en Justitie benadrukt dat bij de politie “integriteit boven alles moet gaan,” maar zonder effectieve controlemiddelen geeft dit geen enkele garantie.

Veel onderzoek naar corruptie binnen de overheid, en specifiek de Nationale Recherche, blijkt er niet te zijn. Intussen probeert het Openbaar Ministerie samen met de politie de schade te herstellen. Hiervoor is een speciaal team in het leven geroepen. Gekeken wordt welke informatie is gelekt en wat de schade is voor lopende onderzoeken. Wanneer persoonlijke informatie van getuigen, infiltranten en informanten op straat is komen te liggen, kan dit de veiligheid van deze personen ernstig in het geding brengen.

Organisatiecultuur

Het corruptieschandaal roept vragen op over hoe de ‘mol’ zich binnen de organisatie staande heeft weten te houden. Wie denkt dat een mol zich binnen een organisatie zoveel mogelijk op de achtergrond houdt, heeft het mis. Uit onderzoek van de Vrije Universiteit in Amsterdam blijkt dat corrupte personen veelal vlotte praters zijn, communicatief vaardig, direct, flamboyant en open. Vaak worden ze gezien als harde werkers die veel voor elkaar kunnen krijgen, ook buiten de normale procedures om. Kritische vragen over de vrijheid die zij genieten, zijn er dan ook nauwelijks.

In deze zaak kan aangenomen worden dat er weinig toezicht op de agent is geweest vanuit zijn omgeving. Geen van zijn collega’s heeft doorgehad dat hij goede banden onderhield met criminelen, of dat zijn uitgavenpatroon opvallend was. De agent was sinds 2009 werkzaam voor de politie en heeft over de jaren banden opgebouwd met criminelen. Uit het onderzoek van de VU blijkt dat corruptie vaker voorkomt wanneer iemand lange tijd binnen dezelfde kringen heeft gewerkt, aangezien dan een langdurige relatie kan worden opgebouwd tussen de corrupte persoon en de belanghebbende.

De gevolgen voor de integriteit van de Nationale Politie zijn enorm. Aan de ene kant is de arrestatie een klap in het gezicht voor integere politiemensen, die al dan niet met de verdachte agent hebben samengewerkt. Het nieuws is dan ook ingeslagen als een bom: “Een collega die er jarenlang heeft gewerkt, blijkt mogelijk niet betrouwbaar te zijn geweest,” aldus Van de Kamp. Aan de andere kant heeft het vertrouwen van de burger in de politie een deuk opgelopen. Verschillende politici vragen daarom om verduidelijking: “Integriteit is de ruggengraat van de politie,” zo stelt Ahmed Marcouch van de PvdA. “De minister moet hier in de Kamer opheldering over geven. De vraag is hoe die agent zo zijn gang heeft kunnen gaan.” Magda Berndsen van D66: “Dit slaat zowel in de organisatie als in de maatschappij in als een bom.”

Het vertrouwen in het rechtssysteem is fundamenteel voor de samenleving. Om dit vertrouwen te herstellen is niet alleen meer openheid over de omvang van het schandaal nodig, maar ook een evaluatie van de organisatiecultuur van de Nationale Politie. Het vermoeden bestaat dat dit schandaal binnen een gezonde organisatie eerder aan het licht zou zijn gekomen. Betere en kritische controles zijn één stap in de goede richting, maar ook de agenten zelf moeten zich meer bewust worden van hun rol in het tegengaan van corruptie. Het is dan ook te hopen dat deze grootschalige corruptiezaak een wake-up call is voor de Nationale Politie.