Amsterdam, 8 december 2015 – Het tegengaan van corruptie en het opzetten van een eerlijk en effectief belastingstelsel zijn essentieel voor goed functionerende publieke instituties en de kwaliteit van publieke diensten. Wanneer er een goed anti-corruptie- en belastingstelsel bestaat, versterken die twee stelsels elkaar. Ze dragen bij aan een toename van nationale middelen, rechtvaardigheid en effectief gebruik van belastingopbrengsten.

Toch kan een belastingstelsel ook negatieve gevolgen met zich meebrengen. Het belastingstelsel kan bijdragen aan corruptie, wanneer deals worden gesloten waarmee een eerlijke bijdrage aan de staatskas ontlopen kan worden. Het stelsel kan zelfs zo misbruikt worden, dat afpersing en omkoping de regels van het spel dicteren en deze regels gebruikt worden ten nadele van eerlijke belastingbetalers. Belastingparadijzen dragen bij aan een hoeveelheid aan problemen door een veilige haven te bieden aan corrupt verkregen vermogen.

Door verantwoordelijke instituties – zoals de belastingdienst – te ondermijnen, brengt corruptie het hele systeem in gevaar. Dit geldt niet alleen voor het daadwerkelijk betalen van belastingen, maar ook voor het effectieve gebruik van belastingopbrengsten. Dit soort problemen vertalen zich vaak in een afname van de bereidheid belasting te betalen, aangezien men wil voorkomen het corrupte systeem in stand te houden. Hierdoor ontstaan vervolgens schaduweconomieën, een vertekend belastingstelsel, meer belastingontwijking en een lager level van vertrouwen in overheidsinstanties.

In Guatemala is dit jaar zowel het huidige als het vorige hoofd van de belastingdienst opgepakt voor mogelijke belastingfraude met importbelastingen. Ook de president en vice-president hebben hun functie neergelegd vanwege dit schandaal.

Mensen die werken aan het versterken van belastingstelsels en mensen die werken aan het bestrijden van corruptie zouden hun krachten moeten bundelen. Op nationaal niveau kan het vertrouwen hersteld en versterkt worden door elementen van integriteit en transparantie in het stelsel op te nemen. Op globaal niveau moet er een eind komen aan geheime jurisdicties en het onderzoeken van gerelateerd beleid om de mogelijkheden voor corrupte mensen om hun geld wit te wassen te beperken.

Het probleem: belastingstelsel en governance systeem

Het belastingstelsel is een essentieel onderdeel van de inkomstenadministratie van een land en maakt deel uit van het bredere bestuur. Het belasting systeem maakt een belangrijk deel uit van de volledige fiscale voetafdruk: hoe belastingen en opbrengsten worden gegenereerd en gespendeerd, hoe beleid wordt ontwikkeld en het systeem beheerd. Naast het financieren van publieke diensten, wordt belasting steeds vaker ingezet als middel om governance te versterken en een systeem van wederzijdse verantwoording af te leggen tussen burger en overheid. In jonge democratieën en sommige ontwikkelingslanden zorgt een verantwoordelijk belastingsysteem ervoor dat burgers makkelijker kunnen achterhalen hoe publieke gelden besteed worden.

In Griekenland bestaat een belastingtekort van naar schatting € 72 miljard. De Bank van Griekenland pleit voor een hogere verantwoordingsplicht van de 6.000 belastingambtenaren.

Het voldoen aan de verplichting belasting te betalen kan gestimuleerd worden door het idee van de ‘fiscale uitwisseling’, waarbij burgers betalen naar rato van wat zij aan voordelen van de staat verwachten. In Kenia, Tanzania, Uganda en Zuid-Afrika is onderzoek gedaan waaruit blijkt dat de bereidheid van belastingbetalers aan hun verplichtingen te voldoen toeneemt, naarmate zij meer tevreden zijn over specifieke publieke diensten. Ook spelen de waargenomen mate van eerlijkheid, rechtvaardigheid, goed bestuur en corruptie hierbij een rol. Een hogere mate van betalingsbereidheid is essentieel voor het dichten van gaten in de begroting van een staat. Ook kan hiermee het geld verzameld worden dat nodig is de Duurzame Ontwikkelingsdoelen te behalen, wat naar schatting meer dan US$ 1 biljoen zal kosten.

Belastingstelsels hebben vertrouwen, een effectief bestuur en lage levels van corruptie nodig. Zonder deze elementen zullen belastingontwijking en ineffectief gebruik van belastingopbrengsten toenemen. Er bestaat een sterk verband tussen de toename van corruptie en de toename van belastingontduiking.

Corruptierisico’s belastingdienst

De voornaamste corruptierisico’s bij belastingen zijn de volgende schakels in de belastingketen:

• Belastingaangifte: met of zonder inmenging van de belastingdienst en door het gebruik van stimulansen en middelen om (legaal en illegaal) invloed uit te oefenen op niet accurate aangifte (bijvoorbeeld omzet en/of uitgaven en/of individuele inkomsten);
• Samenspanning: belastingbeambten maken misbruik van hun machtspositie door belastingvoordelen of lagere tarieven te rekenen voor specifieke individuen of bedrijven;
• Begunstiging: banden tussen gemeenschappen of verwantschap die ervoor zorgen dat een bepaalde achterban bevoordeeld of bestraft wordt, door bijvoorbeeld bepaalde ontheffingen te verlenen, extra lasten op te leggen of ongelijke handhaving van betalingsverplichtingen;
• Internationale belastingfraude en ontwijkingssystemen: ondoorzichtige wereldwijde financiële systemen vergroten het probleem door het creëren van legale en illegale kanalen, waarbij vaak gebruik gemaakt wordt van belastingparadijzen. Mazen in of overtredingen van de wet zorgen ervoor dat inkomsten van bedrijven niet plaatselijk belast worden, maar op de plaats waar het hoofdkantoor gezeteld is. Recent sprak de president van de Wereldbank dit soort belastingontwijking als een vorm van corruptie.

Deze uitdagingen worden verder beschreven in de policy paper van TI waar dit stuk op gebaseerd is.

Aanbevelingen

Elke wijziging om een internationaal of nationaal belastingsysteem transparanter en meer effectief te maken moet vergezeld gaan met inspanningen om financiële en anti-corruptie regelgeving te versterken. Een dergelijke inspanning onderkent dat corruptie en belastingontwijking via dezelfde kanalen lopen en vaak dezelfde actoren hebben. Ze bevatten gemeenschappelijke elementen die, indien hervormd, beide gebieden beïnvloeden. Het gaat bijvoorbeeld om het registreren van uiteindelijk belanghebbenden, het uitvoeren van zogenaamde know-your-customer due dilligence en betere anti-witwas praktijken bij banken. De belasting- en anti-corruptie bewegingen moeten de krachten bundelen.

MTN, Zuid-Afrikaans bedrijf, heeft volgens onderzoeksjournalisten miljarden aan inkomsten verschoven naar Mauritius, waar het een holdingbedrijf heeft zonder personeel. Ook dochtermaatschappijen van MTN in Nigeria, Ghana, Ivoorkust en Uganda maakten gebruik van deze holding om belasting te ontwijken.

De overheid kan de volgende stappen ondernemen:

Belasting beleid

• Maak inzichtelijk welke tarieven en voorwaarden gelden voor afspraken met belastingbetalers over achterstallige betalingen;
  • Deze informatie dient proactief beschikbaar gesteld te worden, inclusief de rationale van eventuele punitieve elementen;
• Deel informatie met andere belanghebbende overheidsorganen met betrekking tot mogelijke voorkeursbehandeling voor bedrijven ten aanzien van toekomstige belastingplichten;
  • Deze informatie dient publiek beschikbaar te zijn, evenals in de EU zal gelden vanaf 2017;
  • Bedrijven moeten dergelijke ‘sweetheart deals’ (zoals Starbucks met Nederland en Luxemburg) publiek maken;
• Implementeer op effectieve wijze de BEPs aanbevelingen om de grensoverschrijdende effecten van dergelijk belastingbeleid tegen te gaan;
  • Dit proces zou snel verder moeten reiken dan enkel de OESO en G20 landen om onevenredige bevoordeling en illegale geldstromen van andere landen te voorkomen.

Belasting administratie

• Werk samen met de belastingdienst om integriteit in de gehele procedure en organisatie te maximaliseren;
• Steun maatregelen om de controle door de belastingautoriteiten te verbeteren en potentiële belangenverstrengeling te voorkomen door voldoende checks-and-balances in te bouwen.

Financiële systemen en regelgeving

• Maak het delen van informatie en de samenwerkingen tussen landen om illegale geldstromen aan te pakken eenvoudiger;
  • Dit zou versneld moeten worden door implementatie van de BEPs aanbevelingen;
  • Dit omvat bovendien automatische informatie-uitwisseling ten aanzien van de grensoverschrijdende activiteiten van belastingbetalers en verdere transparantie van bedrijfsinformatie, zoals uiteindelijk belanghebbenden;
• Zorg dat anti-corruptie maatregelen, belastingregels en administratieve capaciteit in elkaar haken;
  • Wetten en regelgeving moeten weerspiegelen hoe belastingopbrengsten worden besteed, terwijl de belastingdienst de capaciteit moet hebben om naast het innen van belastingen ook oog te hebben voor zorgen als witwassen.