Amsterdam, 10 december 2015 – Zorgbestuurders kunnen wettelijk worden verplicht hun declaraties openbaar te maken, zo blijkt uit een juridische analyse. RTL Nieuws vroeg aan 458 openbare instellingen zoals onderwijsinstellingen, musea, woningbouwcorporaties en zorginstellingen transparantie te geven over hun bonnetjes. Van de 458 gevraagde organisaties hebben 186 hieraan gehoor gegeven. Vooral de zorgbestuurders weigeren inzage te geven.

Van de 191 gevraagde zorginstellingen zijn er slechts vier geweest die hebben meegewerkt. 114 organisaties stuurden precies dezelfde afwijzingsbrieven waarin te lezen viel: “U mag niet weten wat wij declareren, want we hoeven dat volgens de wet niet te vertellen.” Na onderzoek blijkt dat minister Schippers van Volksgezondheid volgens de Wet Toelating Zorginstellingen (WTZi) wel degelijk mag bepalen welke gegevens zorginstellingen openbaar moeten maken.

Juridische analyse

Volgens een brief van de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) aan haar leden, die in handen is van RTL Nieuws, blijkt uit hun juridische analyse dat in de WTZi een titel voor openbaarmaking kan worden gevonden. VGN adviseerde daarop haar leden in ieder geval de bonnetjes van 2015 openbaar te maken, een advies dat tot nu toe slechts door enkelen is opgevolgd.

De analyse is ook bekend bij andere brancheverenigingen, zoals de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) en de vereniging van ggz-instellingen en AWBZ-instellingen (Actiz). Zij zijn tot nu toe terughoudend in het geven van soortgelijk advies en wachten tot de minister hier om vraagt. Eerder was het advies van alle brancheverenigingen om openbaarmaking te weigeren. Dat advies is inmiddels ingetrokken. Het is nu dus wachten op een vraag voor openbaarmaking van minister Schippers.

Politiek vraagt om transparantie

Een woordvoerder van Minister Schippers laat weten dat de minister het dwingen van zorginstellingen om hun declaraties openbaar te maken ‘niet de juiste weg’ vindt. Wel zegt Schippers dat het niet openbaren onverstandig is: “Hiermee ontstaat het beeld dat bestuurders in de zorg iets te verbergen hebben. Dat is jammer en naar mijn mening onnodig.” Voor dergelijke transparantie is een cultuurverandering nodig bij de bestuurders en toezichthouders, aldus Schippers.

Inmiddels heeft zich een Kamermeerderheid gevormd van regeringspartijen VVD en PvdA en oppositiepartijen PVV, SP, GroenLinks en D66 om minister Schippers te vragen transparantie bij zorgbestuurders af te dwingen. “Het is diep triest dat het nodig is om het wettelijk af te dwingen, maar als die mogelijkheid er is dan moet die kans gegrepen worden,” vindt Kamerlid Leendert de Lange (VVD). “Ik hoop dat de zorgbestuurders, met de wetenschap dat het wettelijk afdwingbaar is, nu zelf in actie komen.”

“Zorgbestuurders moeten zich verantwoorden over geld,” stelt PvdA-Kamerlid Lea Bouwmeester. “Een deel doet dat wel, en er is een deel die dat niet doet. Waar geen wil is, is een wet. Daar moet de minister haar wettelijke bevoegdheden gaan gebruiken.” Eerder stelden de PvdA en de VVD al voor een hoorzitting te houden waarbij zorgbestuurders uit kunnen leggen waarom zij geen openheid willen geven. Mocht dit niet werken, dan zijn er nu dus ook wettelijke methoden om openheid af te dwingen.

Transparantie belangrijk, ook in de zorg

Dat transparantie over declaratiegedrag van bestuurders in de zorg te wensen overlaat is kwalijk, omdat deze sector deels betaald wordt door patiënten en premiebetalers. Het is gedeeltelijk gemeenschapsgeld en daarbij is het van belang dat dit zinnig en zuinig uitgegeven wordt. Het hoeft natuurlijk niet zo te zijn dat geld over de balk gesmeten wordt, maar de houding van de sector voorkomt dat hier enig nuttig oordeel over te vellen valt en daarmee blijft de schijn bestaan. De besturen die wel gegevens verstrekten, laten zien dat ze niets hebben te verbergen. “We zijn het misschien niet verplicht, maar we hebben niets te verbergen, we willen transparant zijn en we kunnen zo laten zien dat we geen graaiers zijn,” zo vertellen zij RTL Nieuws.

Ook de Nederlandse Vereniging Toezichthouders Zorg (NVTZ) stelt dat het openbaar maken van onkosten ‘een goede zaak’ zou zijn: “De NVTZ is van mening dat, ook al is er geen wettelijke verplichting, transparantie een goede zaak is en er dus geen bezwaar is om deze kosten inzichtelijk te maken.”

De argumenten die door de zorg worden aangedragen om de bonnetjes niet te verstrekken lijken niet erg overtuigend. Zo geeft de NVTZ aan dat zij wel begrijpen dat er een zekere moeheid bestaat voor het verstrekken van informatie omdat zorginstellingen in de eerste plaats met zorg bezig willen zijn. Bestuurder Bas Leerink van Medisch Spectrum Twente twitterde eerder dat zorgbestuurders “wel wat beters te doen hebben dan mensen aan het werk te zetten om bonnetjes te verzamelen voor de commerciële omroep.” Even later bood Leerink zijn excuses aan voor de tweet, om vervolgens wel te benadrukken dat inzicht geven in onkostendeclaraties niet bij zou dragen aan “de belangrijkste publieke taak die wij als ziekenhuis hebben, namelijk werken aan goede patiëntenzorg.”

Imago

Een van de meest voor de hand liggende redenen voor de weerstand is de angst om alles te moeten verantwoorden. Toch blijkt verantwoording ook nog vaak nodig te zijn. RTL Nieuws nam eerder dit jaar declaraties van topziekenhuizen in 2013 en 2014 onder de loep en kwam de meest gekke dingen tegen. Zo liet een bestuurder van het UMC Groningen het ziekenhuis opdraaien voor een 8-daagse rondreis door Suriname, compleet met een bezoek aan een wijnplantage en een dolfijnentour. De bestuurder zou de studiereis hebben gemaakt om een congres en een vergadering bij te wonen. Ook betaalde het VUmc de sneeuwkettingen voor de wintersportvakantie van bestuurder Wouter Bos. Dit zou door een onjuistheid in zijn leasecontract komen. Deze en andere voorbeelden maken het er voor zorgbestuurders niet makkelijker op om van het imago van graaiers af te komen.

De zorgbestuurders zouden de verhoogde transparantie goed te kunnen gebruiken om hun imago op te vijzelen. Uit onderzoek van Nivel van afgelopen jaar blijkt dat maar 9% van het publiek vertrouwen heeft in zorgbestuurders. Zij scoren daarmee lager dan bijvoorbeeld bankiers, die het in de publieke opinie zwaar te verduren hebben gehad sinds de financiële crisis. “Ik denk dat het echt bij deze tijd hoort om verantwoording af te leggen over wat je doet. Dat draagt ook bij aan het vertrouwen dat mensen in je hebben,” ziet ook PvdA-Kamerlid Lea Bouwmeester.