Amsterdam, 4 januari 2016 – In de laatste week van 2015 verscheen een opiniestuk van de algemeen directeur van TI-NL in het Financieele Dagblad. Graag delen wij het stuk hier ter informatie.
Laat schikking niet nieuwe aflaat worden
Justitie dreigt vertrouwen te verspelen als het schikkingen toepast om gaten in begroting te dichten
Het Openbaar Ministerie treft tienduizenden schikkingen per jaar. Een schikking mag worden aangeboden als er bewijstechnisch en beleidsmatig voldoende grond is om met succes te vervolgen, maar bijvoorbeeld gevreesd wordt voor een langdurige, complexe rechtszaak. Voor de overheid een ‘snelle en rechtvaardige afdoening’, en voor de verdachte ‘een mogelijkheid een moeizame rechtsgang af te kopen’, zo meldt het OM op zijn website.
Er zijn schikkingen waarbij bijzondere aandacht geboden is. Dat wil zeggen dat zij aan de minister van Veiligheid en Justitie moeten worden voorgelegd, zodat hij kan bepalen of het OM in redelijkheid kan besluiten de zaak niet aan de rechter voor te leggen. Dat geldt voor transacties boven de € 50.000, gevoelige zaken en zaken waarin juridisch of beleidsmatig principiële vragen aan de orde zijn. De gevoeligheid wordt bepaald door de aard van het strafbare feit, de precieze omstandigheden en gevolgen ervan of de persoon van de verdachte. Bij schikkingen waar een hoog bedrag is afgesproken, volgt bovendien altijd een persbericht.
Dit ogenschijnlijk objectieve systeem is door de bekentenis van oud-staatssecretaris Fred Teeven tijdens de jaarlijkse Accountantsdag (FD 27 november) volledig op losse schroeven komen te staan. ‘Het ministerie van Veiligheid en Justitie heeft altijd al boetes en transacties gebruikt om gaten te dichten. Zonder deze inkomsten moet bezuinigd worden’, aldus Teeven. De voorbeelden genoemd in het artikel van 27 november (schikkingen met accountantskantoor KPMG in de Ballast Nedam-zaak, met Rabobank in de Liborzaak, en met SBM Offshore in een buitenlandse omkopingszaak), zijn allemaal voorbeelden die te maken hebben met corruptie en/of fraude. Dat dergelijke zaken geschikt worden is een gemiste kans.
Geert Corstens, voormalig president van de Hoge Raad, bepleitte in 2014 in Buitenhof terecht dat grenzen moeten worden gesteld aan het aantal strafzaken waarbij wordt geschikt. Volgens hem maakt het OM steeds meer gebruik van schikkingen waardoor de pas voor de rechtbank afgesneden wordt en zaken uit de openbaarheid worden gehouden. Juist bij schikkingen waar hoge bedragen worden afgesproken en die vaak grote maatschappelijke impact hebben, is belangrijk te weten waarom dit is gebeurd. Hier kunnen lessen geleerd worden voor de toekomst. Op zijn minst zouden de schikkingsovereenkomsten volledig openbaar gemaakt moeten worden.
Juist bij schikkingen waar hoge bedragen worden afgesproken belangrijk te weten waarom dit gebeurt
Maar met de bekentenis van Teeven komt nu eindelijk de aap uit de mouw. Dat hoogleraar forensische accountancy Marcel Pheijffer dit een ‘een perverse prikkel’ noemt, is mijns inziens nog zacht uitgedrukt. Het kennelijke beleid is in strijd met fundamentele beginselen van onze rechtsstaat. Het zou niet zo moeten zijn dat een verdachte — omdat die het kan opbrengen — zijn moeizame rechtsgang kan afkopen en advocatenkosten en reputatieschade kan besparen, terwijl bestuurders en andere betrokkenen de dans ontspringen, omdat de overheid niet in staat is een sluitende begroting te maken. Het doet denken aan de aflaatpraktijken van de rooms-katholieke kerk, waarbij vorsten en edellieden hun boetedoening met geldbedragen konden afkopen. Dat door dit soort praktijken het vertrouwen in de overheid afneemt mag niet verbazen. Het wekt de indruk dat de overheid met het bedrijfsleven onder een hoedje speelt en ze samen lachend die schikkingsovereenkomst tekenen om hem vervolgens in een laatje te verliezen. Dat men niet ziet dat het wellicht genuanceerder ligt kun je mensen dan amper kwalijk nemen.
Anne Scheltema Beduin is directeur van Transparency International Nederland.