Amsterdam, 23 februari 2016, door: Marthe Krijger – Het overhevelen van overheidsfuncties van de centrale overheid naar regionale- of lokale overheden gebeurt steeds vaker. Vanwege de toenemende complexiteit van centraal bestuur worden taken gedecentraliseerd naar gemeenten of provincies. Zo zijn in Nederland bijvoorbeeld vanaf 2015 de gemeenten verantwoordelijk voor de jeugdzorg, werk en inkomen en zorg aan langdurig zieken en ouderen.
Hoewel deze decentralisatie ervoor zorgt dat een gedeelte van het bestuur dichter bij de mensen komt te staan, en zo directer rekenschap kan afleggen, betekent dit niet per se dat er minder sprake is van corruptie op regionaal of lokaal niveau. Zo hebben lokale politici misschien meer familie- en vriendschapsbanden die hun beslissingsproces beïnvloeden en zijn de salarissen die men ontvangt in lokale overheden vaak een stuk lager dan die bij de centrale overheid, waardoor sneller de neiging zou kunnen bestaan deze met corrupte middelen aan te vullen. Daarnaast focussen waakhonden als de media of ngo’s zich in hun werkzaamheden vaak vooral op de centrale overheid.
Verleiding
Juist omdat politici en ambtenaren op lokaal niveau zo dicht bij het publiek staan, is de verleiding tot corruptie misschien wel het grootst. Maar, dit gegeven werkt ook de andere kant op: de burger krijgt ook meer kans om de lokale beleidsmakers tot verantwoording te roepen. De decentralisatie van overheidsfuncties zorgt dus voor meer risico’s, maar tegelijkertijd ook voor betere kansen de corruptie te bestrijden.
Daarom heeft Transparancy International (TI) een rapport uitgebracht met daarin handvatten voor gedragingen, interne regelingen, besluitvormingsprocedures en wetgeving die lokale overheden houvast geven in het voorkomen én het bestrijden van corruptie.
Standaarden en principes
In het rapport genaamd ‘Anti-Corruption Principles and Standards for Local Governance Systems’ wordt een zorgvuldig en uitgebreid overzicht gegeven van principes en standaarden. Zo worden bijvoorbeeld principes uiteengezet die leidend moeten zijn in het zo open en integer mogelijk functioneren van overheidsfunctionarissen. Deze horen zich volgens TI verre van discriminatie en vriendjespolitiek te houden en zich openlijk tegen corruptie uit te spreken.
Ook wordt in het rapport benoemd hoe transparant bestuur kan worden bereikt door actief de lokale civil society te informeren en te betrekken bij beleids- en besluitvorming. Lokale overheden zouden zich tot hun uiterste moeten inspannen om zoveel mogelijk rekenschap af te leggen aan burgers; zoals het garanderen en faciliteren van een onafhankelijke lokale media en het inzetten van kanalen voor klokkenluiders.
Naast deze principes zet het rapport ook concrete maatregelen uiteen die genomen kunnen worden door lokale overheden. Hierin worden onder andere beschreven: de noodzakelijk instituties die idealiter bestaan, de informatie die tenminste openbaar moet worden gemaakt voor transparant bestuur, de minimale middelen om burgerparticipatie te bewerkstelligen en de verantwoordingsmechanismes.
TI hoopt met deze richtlijnen lokale- overheden en hun functionarissen over de hele wereld aan te zetten tot het langzaam aanpassen en aanscherpen van hun regels, instituties en besluitvormingsprocedures om zo tot een meer transparant bestuur te komen. Daarnaast bieden deze richtlijnen niet alleen houvast voor overheden, maar ook andere stakeholders in de politieke arena, zoals media en organisaties in het maatschappelijk middenveld hebben met dit rapport een ruggensteun om verantwoording af te dwingen.
Nederland
TI Nederland hoopt dat ook gemeenten, waterschappen en provincies in Nederland de principes en standaarden van TI in overweging nemen en zichzelf objectief evalueren. Want ook in Nederland is corruptie op lokaal niveau een probleem. Zo kwam het tv-programma EenVandaag onlangs nog met het nieuws dat er in 2015 maar liefst 64 publieke functionarissen tegen de lamp liepen wegens lekken van informatie, misdragingen of crimineel gedrag.
Ook op good governance gebied kan Nederland nog grote stappen maken. Zo blijkt uit onderzoek van de website Adviespunt Klokkenluiders (i.s.m. de Vereniging Nederlandse Gemeenten en de Unie van Waterschappen) dat negen procent van de lokale overheden achterloopt bij het vaststellen van een klokkenluidersregeling.