Amsterdam, 21 maart 2016 – De overheid dient zich terughoudend op te stellen in het contact met de tabaksindustrie. Contact is alleen toegestaan om wet- en regelgeving goed uit te voeren. Transparantie over dit contact is belangrijk. Dit gebeurt bijvoorbeeld door verslagen van bijeenkomsten openbaar te maken. Dit is een afspraak die de overheid heeft gemaakt om artikel 5, derde lid van het WHO-Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging uit te voeren.

De ministeries maken vanaf 7 maart 2016 verschillende documenten over het contact met de tabaksindustrie openbaar.

Het WHO-Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging

Het WHO-Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging geldt vanaf 27 april 2005 in Nederland. Het doel van dit verdrag is om burgers te beschermen tegen de schadelijke gezondheidseffecten van roken en meeroken. Het verdrag geeft een kader voor maatregelen die overheden op internationaal, nationaal en lokaal niveau kunnen nemen om tabaksgebruik te ontmoedigen. Nederland heeft dit verdrag meer dan 10 jaar geleden goedgekeurd en heeft sindsdien veel stappen gezet om dit verdrag na te leven.

Op grond van artikel 5.3 moet de overheid maatregelen nemen om haar gezondheidsbeleid rond tabaksontmoediging te beschermen tegen de belangen van de tabaksindustrie. Dit geldt voor alle overheden, waaronder ministeries, provincies en gemeenten.

Verduidelijking invulling artikel 5.3 WHO-Kaderverdrag

Om meer uitleg te geven aan dit artikel hebben het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en het ministerie van Financiën op 24 september 2015 het document ‘Verduidelijking invulling artikel 5.3 WHO-Kaderverdrag‘ naar de Kamers gestuurd. Deze ministeries zullen met terugwerkende kracht vanaf dit moment de verslagen van toegestaan overleg en andere schriftelijke documenten, waaronder correspondentie met de tabaksindustrie actief openbaar maken, volgens de wettelijke regels.

In dit document is onder andere vastgesteld wie wordt bedoeld met de tabaksindustrie. Dit zijn de organisaties en personen die de tabaksindustrie vertegenwoordigen of hun lobbyisten zijn. Ook hebben alle ministeries, provincies en gemeenten een brief ontvangen met uitleg over wat het artikel voor hen betekent.

Waarschuwing voor ongeoorloofd lobbyen tabaksindustrie

In de brief aan gemeenten is een passage gewijd aan “Lobbytechnieken van de tabaksindustrie”. Ambtenaren worden gewaarschuwd “extra alert” te zijn op de bij de Rijksoverheid bekende lobbytechnieken van de tabaksindustrie: “De lobbytechnieken zijn (…) niet altijd herkenbaar”. Als voorbeeld wordt genoemd:  “Het op strategische plekken creëren van rookzones die weliswaar overlast kunnen verminderen, kunnen bij aantrekkelijke duidingen ook juist het roken aanmoedigen.” Kennelijk is dit in het verleden nog wel eens misgegaan.

Protocol omgang met de tabaksindustrie

Er is daarom een protocol opgesteld voor alle ambtenaren werkzaam bij de ministeries en andere overheden. In dit protocol staat informatie over de omgang met de tabaksindustrie. Hierin staat wat wel of niet is toegestaan wanneer er contact is met de tabaksindustrie. In dit protocol moet worden vastgelegd op welke wijze de houding van bewindslieden en ambtenaren verandert van trust me naar show you, zo blijkt uit het onderzoek van onder andere KWF, de Hartstichting en het Longfonds, dat mede ten grondslag ligt aan dit protocol. Uitgangspunt is dat transparantie en zakelijkheid centraal staan, hetgeen leidt tot een ingetogen communicatiestijl.

Voor gemeenteambtenaren staat er in dit protocol ook een passage als aanvulling op de gemeentelijke gedragscodes. Alle gemeenten worden verzocht deze aanvulling op te nemen in hun huidige gedragscodes. Het gaat om de volgende passage:

“Integriteit gaat ook over het dienen van het algemeen belang, en burgers en externe partijen moeten erop kunnen vertrouwen dat de overheid niet bevooroordeeld of partijdig is en dat beslissingen op objectieve gronden worden genomen. Om dit te bevorderen kunnen bijvoorbeeld afspraken worden gemaakt over de omgang met lobbyisten. Zo heeft de overheid de specifieke afspraak gemaakt inzake tabaksontmoediging dat overheden bij vaststelling en uitvoering van hun beleid zich niet te laten beïnvloeden door de commerciële en andere gevestigde belangen van de tabaksindustrie. Binnen de professionele verantwoordelijkheid van onze organisatie valt dus ook terughoudendheid in contact met de tabaksindustrie. Dit is van belang om te voorkomen dat contact met de tabaksindustrie kan leiden tot maatregelen die (in)direct kunnen aanzetten tot roken”.

Transparency International Nederland is benieuwd hoeveel gemeenten over zullen gaan tot wijziging van hun gemeentelijke gedragscodes. Ook is het interessant te zien in hoeverre deze regels bijdragen aan het vergroten van transparantie en het bevorderen van tabaksontmoediging. Tot slot is het de vraag in hoeverre het wenselijk is dergelijke regels over een specifieke lobby op te stellen en niet lobby in het algemeen nader te reguleren. TI-NL pleit al bijna een jaar voor evaluatie van de gedragscodes voor Kamerleden, ambtenaren en de publieke sector met aandacht voor lobbyen. Deze gedragscodes zouden heldere normen moeten bevatten over lobbyactiviteiten en over de communicatie tussen ambtenaren of parlementsleden en lobbyisten.