Amsterdam, 4 april 2016 – Gisteren lanceerden Trouw en FD de zogenaamde Panama Papers: documenten uit de interne administratie van een juridisch advieskantoor in Panama (Mossack Fonseca & Co). Er zijn meer dan 11,5 miljoen financiële en juridische documenten gelekt, die een systeem van criminaliteit, corruptie en ander illegaal handelen onthullen, verdekt door offshore bedrijven (aflandse vennootschappen). Onder andere 12 huidige en voormalige wereldleiders, politici en aan hen gerelateerde familieleden uit Rusland, Oekraïne, Irak en IJsland zijn geïmpliceerd. Zij gebruikten meer dan 214.000 offshore bedrijven om de vermogens van hun klanten te in onder te brengen.

Hoe werkt het?

Het onderbrengen van vermogen in belastingparadijzen verloopt via complexe constructies (vennootschappen/ondernemingen, trusts of stichtingen). Het advieskantoor zet voor klanten dergelijke constructies op in belastingparadijzen. De constructies zelf zijn vaak legaal, vandaar dat vaak gesproken wordt over belastingontwijking (niet –ontduiking). Ze kunnen nodig zijn om internationale handel of internationale investeringen mogelijk te maken. Maar de bewoording van de website van het adviesbureau roept toch de nodige vraagtekens op:

Een groot nadeel aan belastingparadijzen is, dat ze niet transparant zijn: ze maken weinig of geen gegevens openbaar over wie de eigenaar of uiteindelijk belanghebbende (UBO) is van dergelijke constructies. Dat maakt ze tevens geschikt voor het ontduiken van belasting of voor andere illegale praktijken, zoals witwassen, corruptie of financiering van terrorisme.

Omdat de interne administratie van het adviesbureau is uitgelekt, hebben journalisten kunnen achterhalen aan wie de vennootschappen in de belastingparadijzen toebehoren die door het adviesbureau zijn opgezet. Bovendien blijkt uit de achterliggende documenten soms met welk doel ze zijn opgezet. De journalisten maken dit de komende weken openbaar om inzicht te verschaffen in wat deze offshorebedrijven mogelijk maken en om de discussie te bevorderen over mogelijke nadelen van sommige constructies.

Onderzoeksjournalistiek: ICIJ

Panama Papers is een project van het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ), een Amerikaanse organisatie van onderzoeksjournalisten die gefinancierd wordt met subsidiegeld en donaties en valt onder het Center for Public Integrity in Washington.

In Nederland wordt het onderzoek naar de Panama Papers is gezamenlijk uitgevoerd door Trouw en Het Financieele Dagblad. Het team bestaat uit economieredacteur Jan Kleinnijenhuis (Trouw), onderzoeksjournalist Karlijn Kuijpers (bij Trouw gedetacheerd door onderzoeksbureau Somo), onderzoeksjournalist Siem Eikelenboom (FD) en datajournalist Gaby de Groot (FD). Op PanamaPapers.nl staan alle artikelen van het Nederlandse onderzoeksteam en sommige verhalen die door buitenlandse media als de Süddeutsche Zeitung, de BBC, Le Monde en De Tijd in het kader van dit onderzoek zijn gepubliceerd.

FIFA

Ook ten aanzien van het FIFA schandaal zijn belangrijke onthullingen gedaan. Zo is gebleken dat er inderdaad wonderlijke geldstromen via brievenbusfirma’s in Nederland lopen. Miljoenen belandden zo bij partijen die verdacht zijn in het Fifa-corruptieschandaal.

In de zomer van 2015 werd al bekend dat Nederlandse brievenbusfirma’s geld doorsluizen naar andere belastingparadijzen. Dit leek ook het geval te zijn bij Nederlandse sportmarketingbedrijven die gelieerd zijn aan de verdachte sportmarketingbedrijven in Latijns-Amerika. Zij zouden door omkoping van FIFA officials de televisierechten voor de Copa America en de Zuid-Amerikaanse Champions League bemachtigd hebben.

Unaoil

Afgelopen woensdag onhulden The Huffington Post en zijn Australische partner, Fairfax Media de resultaten van een maandenland onderzoek naar Unaoil. Dit bedrijf zou grote multinationals helpen met het winnen van contracten in plaatsen waar het onmogelijk is zonder corruptie te opereren.

Honderden grote internationale bedrijven, waaronder Rolls-Royce en Samsung, zouden via Unaoil lucratieve contracten in de wacht gesleept hebben in Irak, Kazachstan, Libië, Syrië, Tunesië en andere landen in het Midden-Oosten, Afrika en Oost-Europa. Hoewel het gebruikelijk is dat bedrijven gebruik maken van kleine, gespecialiseerde (vaak lokale) intermediair om voet aan de grond te krijgen in onbekende omgeving, lijkt Unaoil niet zozeer vanwege een dergelijk cultureel specialisme ingehuurd te worden.

Ultimate Beneficial Ownership

Volgens een onderzoek van de Wereldbank en de VN Office on Drugs and Crime in 2011, is er in 70% van de meer dan 200 grote corruptiezaken sprake van corrupte politici die anonieme bedrijven gebruiken om hun identiteit verborgen te houden. Op dit moment is het in Europa nog steeds mogelijk om juridische structuren op te zetten, zonder de identiteit van de daadwerkelijke eigenaar bekend te maken. Criminelen misbruiken dit door anonieme bedrijven te creëren om hun identiteit te verbergen en financiële middelen verkregen door middel van corruptie, criminaliteit en belastingontduiking wit te wassen. De Panama Papers onderstrepen deze bevindingen.

Accurate en actuele informatie over uiteindelijk belanghebbenden is een belangrijke factor bij het opsporen van criminelen, die hun identiteit achter vennootschappen en andere juridische entiteiten kunnen verbergen. Door deze informatie meer transparant te maken kan misbruik van vennootschappen en andere juridische entiteiten beter worden tegen gegaan. Om die reden is in de vierde Europese anti-witwasrichtlijn afgesproken dat alle EU lidstaten uiterlijk op 26 juni 2017 een centraal UBO-register instellen.

De directeur van TI-NL, Anne Scheltema Beduin, zegt: “Brievenbusondernemingen worden gebruikt voor criminele activiteiten, zoals belastingontduiking en het verbergen van corruptie. Er is een maatschappelijk belang om het witwassen van geld tegen te gaan, want alleen al in Nederland wordt er ruim 16 miljard euro per jaar witgewassen. In de EU gaat dit over een bedrag van naar schatting 70 miljard euro. De eerste stap in het ontmaskeren van corruptie is nu genomen met het aannemen van de nieuwe Richtlijn door het Europese Parlement.”

Voor verdere informatie over UBO verwijzen wij graag naar deze policy paper van TI-EU.

Oproep Transparency International

Transparency International roept alle wereldleiders op actie te ondernemen tegen het verschijnsel van geheime constructies om illegaal vermogen te verbergen. Het aannemen van wetgeving die voor meer transparantie kan zorgen is één van de mogelijkheden dit te bewerkstelligen. Ook dient de rol van advocaten, bankiers en andere tussenpersonen onder de loep genomen worden.

Luister hier naar algemeen directeur van TI-NL Anne Scheltema Beduin op BNR Nieuwsradio over de Panama Papers.