Amsterdam, 13 mei 2016 – In het kader van het Nederlands EU-voorzitterschap schrijft Transparency International Nederland iedere week over zaken binnen de EU gerelateerd aan corruptie en transparantie. Deze week in het nieuws: ook economen kijken uit naar een effectieve aanpak van belastingparadijzen. In het licht van de onthullingen van de Panama Papers en de anti-corruptie summit die deze week in Londen plaatsvond besloten meer dan 300 van de werelds meest vooraanstaande economen zich gezamenlijk uit te spreken tegen belastingparadijzen. Daarmee zetten de economen druk op de plannen die momenteel worden gemaakt binnen de EU om belastingontwijking tegen te gaan.

De brief, die op initiatief van Oxfam werd opgezet, werd ondertekend door vele gerespecteerde economen. Onder hen Thomas Piketty, auteur van Capital in the Twenty-First Century, Angus Deaton, winnaar van de Nobelprijs voor economie in 2015, Jeffrey Sachs, directeur van het Earth Institute van Columbia University en adviseur van VN Secretaris-Generaal Ban Ki-moon, Ha-Joon Chang, prominent ontwikkelingseconoom van Cambridge University, en Olivier Blanchard, voormalig topeconoom van het IMF. Zij verzoeken in de brief de wereldleiders effectieve actie te ondernemen tegen belastingparadijzen.

De anti-corruptie summit zien zij als de uitgelezen mogelijkheid hiervoor. “If the UK and the US and the European Union as a whole decided on Thursday at the UK conference that enough is enough… there could be a phenomenal change in a very short period of time,” aldus Sachs.

Dat het Verenigd Koninkrijk gastheer van de anti-corruptie summit is, maakt de roep om een effectieve aanpak des te passender. De Britten zijn in onderhandeling met bestuurders van de Britse overzeese gebieden over het automatisch uitwisselen van informatie over beneficial ownership van bedrijven, maar deze voelen daar nog weinig voor. Veel van de Britse overzeese gebieden zijn populaire bestemmingen voor belastingontwijking, zoals de Britse Maagdeneilanden, Bermuda en de Kaaimaneilanden.

Tijd voor actie tegen belastingparadijzen

Ondanks dat de economen verschillen van mening over het economisch optimale belastingtarief, zijn zij het er allen over eens dat “territories allowing assets to be hidden in shell companies or which encourage profits to be booked by companies that do no business there are distorting the working of the global economy.” De Panama Papers zijn voor hen een symptoom van een groter, wereldwijd probleem: “The abuses are not only shocking, but staring us directly in the face. We didn’t need the Panama Papers to know that global tax corruption through the havens is rampant, but we can say that this abusive global system needs to be brought to a rapid end. That is what is meant by good governance under the global commitment to sustainable development,” vertelde Sachs aan Oxfam.

“The Panama Papers have shown the extent to which financial and political elites in the North and the South conceal their assets. We can be glad to see that the journalists are doing their job. The problem is that the governments are not doing theirs,” schreef Piketty vorige maand in zijn blog voor Le Monde. “The truth is that almost nothing has been done since the crisis in 2008. In some ways, things have even got worse.” Dr. Ha-Joon Chang van de University of Cambridge: “Tax havens serve no useful purpose. These tax havens basically allow companies and certain individuals to free-ride on the rest of humanity.”

Geen gemakkelijke verandering

De economen zien wel dat substantiële verandering een zware opgave gaat worden. Sachs: “Taking on the tax havens will not be easy; there are powerful vested interests that benefit from the status quo.” Sachs verwacht zelf niet veel van de summit: “I think these governments don’t really want to do much because their powerful backers, whether it is the city of London, or on Wall Street, are fighting very, very hard to keep these loopholes open.”

Het bestaan van belastingparadijzen is iets dat vrijwillig in stand wordt gehouden, niet alleen door de betreffende landen zelf: “Tax havens do not just happen. The British Virgin Islands did not become a tax and secrecy haven through its own efforts. These havens are the deliberate choice of major governments, especially the United Kingdom and the United States, in partnership with major financial, accounting, and legal institutions that move the money.” De belastingparadijzen zijn een tekenend voorbeeld van de ongelijkheid die tussen rijk en arm aanwezig is, stelt Sachs: “This is a system that has been created over time for the convenience of very rich and powerful people. There is no more direct example of how the rich and powerful really control the levers of finance than these tax havens.”

Om belastingontduiking tegen te gaan wordt in de brief gevraagd om nieuwe regelgeving op te stellen die bedrijven vraagt hun belastbare activiteiten in ieder land waar zij opereren te publiceren. Verder zouden alle landen en overzeese gebieden informatie over de uiteindelijke belanghebbenden van bedrijven en trusts moeten publiceren.

Europese belastingplannen

Momenteel is de EU bezig met enkele plannen om belastingontwijking tegen te gaan. Veel van de voorstellen die in de EU worden behandeld, lijken redelijk overeen te komen met de plannen die de economen graag zouden zien. Zo wordt er gesproken over openbare country-by-country reporting (CBCR) in de Raad, wordt er gekeken naar het opstellen van een zwarte lijst van belastingparadijzen en gaan lidstaten informatie uitwisselen over de beneficial owners van bedrijven en trusts. Ook wordt er door de Commissie gewerkt aan plannen voor een Common Consolidated Corporate Tax Base (CCCTB), waarbij bedrijven belasting zullen moeten betalen in de landen waar zij de winst maken in plaats van de landen waar zij de winst aangeven. Toch lijken de plannen nog niet zo ver te gaan als de economen zouden willen.

Zo laat het CBCR-plan van de EU veel landen buiten beschouwing. Bedrijven zouden alleen hoeven te rapporteren over hun belastingbetalingen in EU-lidstaten en belastingparadijzen. De betalingen die zij doen in andere landen mogen geaggregeerd worden, waardoor er bijvoorbeeld geen duidelijkheid kan worden geboden over belastingbetalingen in ontwikkelingslanden. Juist dit is een essentieel onderdeel van de kritiek van de economen. Verder zou dit alleen gelden voor bedrijven die in de EU opereren en een omzet van meer dan €750 miljoen hebben. Dit betekent dat slechts 10 tot 15% van de bedrijven die in de EU actief zijn rapportageplicht hebben. Het EU-voorstel is een begin, maar helaas is ook voor dit relatief zwakke voorstel weinig steun binnen de EU. De economen zouden graag zien dat landen wereldwijd zich committeren aan strikte CBCR-wetgeving.

Het opstellen van een zwarte lijst van belastingparadijzen blijkt een politiek gevoelige kwestie te zijn. De lidstaten verschillen flink in hun definities van belastingparadijzen en Europese bondgenoten en lijken de dans te ontspringen. Zo heeft Eurocommissaris Moscovici al laten weten dat Zwitserland niet op de lijst van de EU zal komen te staan. Ook het toevoegen van bondgenoot de Verenigde Staten is onderwerp van discussie.

Het onderwerp werd ook besproken op de summit: “The big countries get to set the standards but they don’t always follow them, but the small countries are always treated as if we’re guilty of something. As the old saying goes, people in glass houses shouldn’t throw stones,” sprak Bob Richards, vice-premier van Bermuda. Wanneer bondgenoten uit de wind worden gehouden, zal belastingontwijking mogelijk blijven en blijft het ongelijke systeem waar de economen tegen protesteren bestaan.

Wat betreft het uitwisselen van informatie over beneficial owners zijn de EU-lidstaten eind vorige maand tot een akkoord gekomen. Wel gaat het hier om een proefproject dat waarschijnlijk pas eind 2017 van start gaat. Op de summit afgelopen week hebben zes landen uitgesproken hun registers van uiteindelijke belanghebbenden open te stellen voor iedereen. Afghanistan, Frankrijk, Nigeria, Kenia, Nederland en het Verenigd Koninkrijk zullen de informatie openbaren, een belangrijke stap vooruit. Zoals eerder vermeld is het nog wel de vraag of de overzeese gebieden die onder de soevereiniteit van het Verenigd Koninkrijk vallen ook deze informatie zullen delen. Wanneer gebieden als de Britse Maagdeneilanden, de Kaaimaneilanden en Bermuda hun registers gaan delen zal het een nog veel grotere stap zijn in de strijd tegen belastingontwijking.

Tot slot is de Europese Commissie bezig met een voorstel voor een Common Consolidated Corporate Tax Base (CCCTB), een gemeenschappelijke grondslag voor vennootschapsbelasting. Door belasting via een verdeelsleutel op te delen over de lidstaten waar de waarde aan het product of de dienst wordt toegevoegd, betaalt een bedrijf straks belasting in de landen waar het produceert, niet in de landen waar het de winst aangeeft.

Momenteel kunnen bedrijven hun winsten verschuiven naar landen waar een gunstig belastingtarief geldt. Door CCCTB zullen deze bedrijven straks alsnog belasting moeten betalen in de landen waar zij de winsten daadwerkelijk boeken. Het probleem met het plan is dat er verdeeldheid is tussen de lidstaten van de EU. Grote landen waar veel van de productie plaatsvindt zijn voor, terwijl kleinere landen zoals Nederland, Luxemburg en Ierland tegen zijn. Mocht CCCTB er komen, dan zou het belastingontwijking zeker moeilijker maken. De vraag blijft echter of er genoeg politieke wil voor is.

Economen zetten druk op belastingplannen

De brief van de economen probeert wereldleiders er van bewust te maken dat belastingparadijzen niet langer geoorloofd zouden moeten worden. Naast de morele bezwaren is het ook economisch niet te verantwoorden dat belastingontwijking op deze manier makkelijk mogelijk blijft. Dat enkele van de meest vooraanstaande economen zich nu uitspreken over het fenomeen, zet druk op de wereldleiders om echt actie te ondernemen.

Het feit dat de economen ondanks hun inhoudelijke verschillen gezamenlijk hetzelfde standpunt uitdragen maakt deze verklaring des te sterker. Op de anti-corruptie summit afgelopen week zijn enkele stappen gemaakt en beloftes gedaan. Hopelijk is ook onder wereldleiders het besef over de onaanvaardbaarheid van het probleem gegroeid en wordt een effectieve aanpak van belastingontwijking op korte termijn een realiteit.

Voor het wetgevingsproces binnen de EU kan de mening van de economen wellicht lidstaten overhalen die niet te springen staan voor strengere belasting- en rapportageregelgeving. De verschillende plannen die momenteel in de pijplijn zitten kunnen nog niet op de steun van alle lidstaten rekenen en veel landen nemen vooral het eigen belang in beschouwing. Wat de brief van de economen duidelijk maakt is dat belastingontwijking een wereldwijd probleem is, dat alleen kan worden opgelost wanneer iedereen zich committeert. Binnen de EU kan daar een goed begin mee worden gemaakt, mits eigen belangen opzij kunnen worden gezet.