Amsterdam, 24 juni 2016 – Criminaliteit kan vele verschillende vormen aannemen. Belastingontduikers, terroristen, drugskartels en corrupte politici hebben allen verschillende manieren waarop zij aan hun geld komen. Wat zij wel vaak in gemeen hebben is hoe zij dit geld verbergen. Anonieme bedrijven, vaak in een netwerkconstructie, zorgen er voor dat crimineel verkregen geld vrijwel onmogelijk nog kan worden getraceerd tot de uiteindelijke belanghebbende. Deze bedrijven kunnen worden opgezet in vele verschillende staten, zolang de anonimiteit maar gegarandeerd is. Uit de onlangs gepubliceerde Panama Papers blijkt wel dat dit een veelgebruikt middel is om geldstromen te verbergen. Om een licht op deze anonieme bedrijven te schijnen heeft de organisatie Global Witness de Great Rip-Off Map gecreëerd, een interactieve website die brievenbusfirma’s in beeld brengt.  

Op de website van The Great Rip-Off Map kan men op basis van 62 zaken een beeld krijgen van hoe het gebruik van anonieme bedrijven om geld te verduisteren in zijn werk gaat. Wat meteen opvalt is dat er twee locaties zijn waar veel anonieme bedrijven gevestigd lijken te zijn: de Britse Maagdeneilanden en het Verenigd Koninkrijk. Meer dan de helft (33) van de 62 onderzochte zaken heeft een link met deze twee jurisdicties.

In sommige zaken blijken alle betrokken bedrijven in één jurisdictie gevestigd te zijn; in andere gevallen wordt gebruik gemaakt van een netwerk tussen bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk, Saint Knitts and Nevis, het eiland Man, de Kaaimaneilanden, Rusland, Hongarije en de Amerikaanse staat Pennsylvania.

Verder wordt snel duidelijk dat het om uiteenlopende zaken gaat. Een van de zaken in de database betreft bijvoorbeeld het verkopen van wapens aan Eritrea terwijl er een VN-sanctie tegen dit land van kracht was. Ook het verkopen van het Oekraïens presidentieel paleis door voormalig Oekraïens president Viktor Yanukovych gebeurde via anonieme bedrijven zodat burgers dit niet te weten zouden komen. In Ohio werd $3,4 miljoen gestolen van een middelbare school omdat een IT-medewerker verschillende bedrijven opzette die neppe facturen stuurden aan de school. En in Sierra Leone werden opbrengsten van de illegale houtkap via anonieme bedrijven witgewassen. Door de connecties tussen anonieme bedrijven op een kaart te weergeven wordt goed duidelijk dat dit een wereldwijd probleem is.

Ook anonieme bedrijven in VS en UK

Waar bij anonieme bedrijven vaak wordt gedacht aan jurisdicties als de Britse Maagdeneilanden, Panama of de Bahama’s, blijkt dat het opzetten van een dergelijk bedrijf ook heel makkelijk is in de Verenigde Staten of het Verenigd Koninkrijk. In de Panama Papers bleken opvallend weinig Amerikanen te staan, maar dat zou te maken kunnen hebben met het gemak waarmee men in de Verenigde Staten zelf een anoniem bedrijfje op kan zetten met dezelfde doeleinden. “You don’t really have to go to Panama or other tax havens. They are not the only ones making it possible for corrupt officials and other criminals to launder their money. You can do it in every state in the US,” aldus Shruti Shah van Transparency International.

In een ranking van het Tax Justice Network van de meest attractieve belastingparadijzen kwam de Verenigde Staten op plaats drie, voor bekende belastingparadijzen zoals de Kaaimaneilanden en Singapore. Alleen Zwitserland en Hong Kong stonden hoger op de lijst. Panama stond maar liefst tien plaatsen lager dan de Verenigde Staten.

Het probleem in de Verenigde Staten is dat men een limited liability company kan opzetten waarbij geen informatie hoeft worden gegeven over de uiteindelijke belanghebbende (Ultimate Beneficial Owner, UBO). “I would actually need less information to open a shell company in the US than I would need to get a driver’s license or a library card,” liet Shah weten. Tussen de verschillende staten van de Verenigde Staten is er zelfs concurrentie. “In some states it’s more money than others, because they also have tax-friendly laws. Delaware and Nevada and Wyoming are infamous – or famous, however you look at it.”

Naast de Verenigde Staten is ook het Verenigd Koninkrijk een geliefde vestigingsplaats voor anonieme bedrijven. In de lijst met belastingparadijzen van het Tax Justice Network kwam het Verenigd Koninkrijk op de vijftiende plaats. Veel kritiek focust zich op het feit dat het Verenigd Koninkrijk weinig doet om haar overzeese afhankelijke gebieden, zoals de Britse Maagdeneilanden, de Kaaimaneilanden en Bermuda, transparanter te maken. “Had we treated the UK and its dependent territories as a single unit it would easily top the 2015 index, above Switzerland,” valt in het rapport te lezen. “Though the UK isn’t in our top 10, it supports a network of secrecy jurisdictions around the world (…) whose trusts and shell companies hold many trillions of dollars’ worth of assets.”

In het Verenigd Koninkrijk zelf is het ook niet erg moeilijk om een bedrijf op te zetten. Sinds in 2001 het registratieproces voor bedrijven werd gedigitaliseerd en vereenvoudigd, groeide het aantal bedrijven in het Verenigd Koninkrijk van 2 miljoen naar 3,5 miljoen. Sindsdien is er een industrie ontstaan rondom het creëren van bedrijven met company formation agents. Zij creëren tegen vergoeding een bedrijf voor mensen of verkopen zogenaamde shelf companies, reeds bestaande anonieme bedrijven waarvan alle functies op papier zijn gevuld.

Omdat men in het Verenigd Koninkrijk lange tijd alleen een directeur en een aandeelhouder nodig had voor het registreren van een bedrijf en deze rollen ook door bedrijven konden worden ingevuld, werd het extreem moeilijk te achterhalen wie de uiteindelijke belanghebbenden van bedrijven waren. In 2008 besloot men dat er ten minste één echt persoon als directeur te boek moest staan, maar ook dit is gevoelig voor misbruik.

Registers van uiteindelijk belanghebbenden anonieme bedrijven

Om het gebruik van anonieme bedrijven terug te dringen is het nodig dat er een register komt van uiteindelijke belanghebbenden van bedrijven, een ’UBO-Register’. Zodoende kan het makkelijker worden om terug te leiden wie de eigenaar is van een bedrijf en kunnen corruptie, fraude, belastingontwijking en witwassen worden aangepakt. Bij de anti-corruptietop in Londen werd er wel over het onderwerp gesproken, maar daarbij lag de focus vooral op het creëren van een nationaal register. Uiteindelijk hebben zes landen besloten een openbaar register op te gaan zetten waar de uiteindelijke belanghebbenden van bedrijven in worden weergeven. Ook Nederland heeft gekozen voor een openbaar register, wat overigens nog wel voor verbetering vatbaar is.

Global Witness zal in samenwerking met andere organisaties een Global Beneficial Ownership Register opzetten, waarin informatie van verschillende nationale registers zal worden gebundeld. Omdat deze informatie nog niet van ieder land beschikbaar is, zal het register nog niet zo omvangrijk zijn als gewenst. Desalniettemin geeft het een signaal af aan landen: transparantie is noodzakelijk om effectief fraude, corruptie, witwassen en vele andere criminele activiteiten te stoppen.

Ook is het een boodschap voor uiteindelijke belanghebbenden van anonieme bedrijven: dit wordt niet langer geaccepteerd. Het eerste deel van het Global Beneficial Ownership Register zal waarschijnlijk later dit jaar worden gelanceerd. Tot die tijd geeft de kaart van The Great Rip-Off een interessant kijkje op van het gebruik van anonieme bedrijven.