Amsterdam, 22 juni 2016 – De FIOD heeft vorige week op vier locaties (Hengelo, Purmerend, Leersum en Almere) doorzoekingen verricht en in totaal vijf verdachten aangehouden. Deze doorzoekingen en aanhoudingen vonden plaats in het kader van een strafrechtelijk onderzoek naar mogelijke faillissementsfraude, valsheid in geschrifte en oplichting. Drie van de vijf verdachten zijn notaris. Er is op verschillende plaatsen administratie in beslag genomen.
Het strafrechtelijke onderzoek is gestart na een melding van een curator bij het Centraal Meldpunt Faillissementsfraude van de FIOD in Zwolle. De verdachten spelen mogelijk een rol bij een groot aantal faillissementen. Beroepsmatig werden door hen vennootschappen naar een faillissement ‘begeleid’. Door het handelen van verdachten werden de schulden van de vennootschappen niet betaald aan de rechthebbende schuldeisers.
De drie notarissen die in het onderzoek naar voren zijn gekomen, zijn onder meer mogelijk betrokken geweest bij de aandelenoverdrachten van de bedrijven die onderzocht worden in de mogelijke faillissementsfraude. De kopers zijn vermoedelijk katvangers die in ruil voor een beloning bedrijven op hun naam gezet hebben na een faillissement. De notarissen worden er van verdacht dat zij facilitator zijn geweest bij faillissementsfraude.
Eerdere zaak in mei
Eerder, in mei 2016, heeft de FIOD twee notarissen (regio Flevoland) en één oud-notaris (regio Breda) gehoord vanwege het niet melden, onjuist melden of te laat melden van ongebruikelijke transacties bij vermoedelijke fraudezaken. Ook is een medewerker van een accountantskantoor gehoord worden over het vermoedelijk te laat melden van ongebruikelijke transacties.
Het Bureau Financieel Toezicht (BFT) heeft daarnaast in mei risicogerichte controles uitgevoerd bij vier andere notariskantoren vanwege bijzondere aandelenoverdrachten. Deze controles vonden plaats bij notarissen in de regio Arnhem, regio Haarlem en regio Den Haag.
Faillissementsfraude
Jaarlijks gaan duizenden bedrijven failliet in Nederland. Volgens het OM bestaat de helft daarvan uit eenmanszaken en zzp’ers; de andere helft betreffen vennootschappen. Bij een faillissement kan alles van waarde dat nog in het bedrijf zit of nog gevorderd kan worden door de curator worden verkocht. Het bedrijf zelf kan ook worden verkocht. De opbrengst wordt onder de schuldeisers verdeeld.
In een kwart van de faillissementen in Nederland zou sprake zijn van fraude. Schattingen over de omvang van de schade door de fraude variëren van enkele honderden miljoenen euro’s tot meer dan een miljard euro. Private partijen zoals leveranciers (die facturen niet betaald krijgen), werknemers (die geen loon ontvangen) of banken (die leningen niet terugbetaald krijgen) kunnen slachtoffer zijn. Daarnaast is de overheid ook vaak slachtoffer omdat er geen belasting wordt afgedragen.
Faillissementsfraude ondermijnt het vertrouwen in het handelsverkeer, verstoort de concurrentieverhoudingen en brengt de maatschappij schade toe. De Nederlandse opsporingsautoriteiten vinden de aanpak van faillissementsfraude van groot belang om het vertrouwen van burgers en het bedrijfsleven in het handelsverkeer te behouden.
Dienstverleners in fraudezaken
De (oud-) notarissen worden verdacht van betrokkenheid bij meerdere aandelenoverdrachten waarbij rechtspersonen voor één euro werden overgedragen aan een vermoedelijke katvanger. De ondernemingen zouden vlak voor de overdracht zijn leeggehaald. In een aantal gevallen ging het steeds om dezelfde katvanger, namelijk een stichting.
In al deze gevallen bleven schuldeisers met lege handen achter. De koper of verkoper van de rechtspersonen kwamen vaak niet uit het werkgebied van de notaris. De notarissen hadden de ongebruikelijke transacties moeten melden bij de Financial Intelligence Unit Nederland (FIU-NL), maar deden dit niet, onjuist of te laat. Het accountantskantoor uit de zaak in mei heeft vijf ongebruikelijke transacties mogelijk te laat gemeld. Door ongebruikelijke transacties niet te melden wordt eventuele faillissementsfraude of fiscale fraude niet (tijdig) opgemerkt.
Bureau Financieel Toezicht (BFT)
Het BFT heeft ten aanzien van de Wwft als toezichtthema voor 2016 onder meer faillissementsfraude. Naast de rol voor de notaris wordt ook de betrokkenheid van andere instellingen, zoals administratiekantoren, belastingadviseurs en accountants bij (het voorkomen van) faillissementsfraude onderzocht.
Het BFT heeft in bovenstaande gevallen van de Belastingdienst enkele specifieke signalen ontvangen over opmerkelijke aandelenoverdrachten (veelal één euro transacties of andere bijzonderheden zoals o.a. het niet deponeren van jaarstukken). Het BFT voert vervolgens risicogerichte onderzoeken uit om te beoordelen hoe de betrokken notarissen invulling hebben gegeven aan hun beroeps- en gedragsregels en aan de verplichtingen uit hoofde van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). De onderzoeken van het BFT zijn complementair aan de onderzoeken die plaatsvinden in het kader van het Niet-Melders Project (NMP).
Dit NMP is een gezamenlijk project van het Anti Money Laundering Centre (AMLC) van de FIOD, de Politie, de FIU-NL, het BFT, de Belastingdienst Holland Midden/Bureau Toezicht Wwft, De Nederlandsche Bank (DNB), de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en het OM. Het project heeft als doel de naleving van de regels van de Wwft te verbeteren.
Ieder half jaar wordt in het kader van het NMP een aantal zaken opgepakt. De aanpak in combinatie met voorlichting heeft inmiddels ook geleid tot significant meer en betere meldingen van ongebruikelijke transacties bij de FIU.
Aanpak witwassen prioriteit
De aanpak van witwassen heeft prioriteit bij de overheid, omdat het van groot belang is voor de effectieve bestrijding van allerlei vormen van ernstige criminaliteit. Het versluieren van de criminele herkomst van opbrengsten van misdrijven stelt daders van deze misdrijven in staat om buiten het bereik van de opsporingsinstanties te blijven en ongestoord van het vergaarde vermogen te genieten.
Banken, andere financiële instellingen, notarissen, advocaten, accountants en belastingadviseurs, maar ook autohandelaren en botenverkopers moeten ongebruikelijke transacties melden bij de FIU om het zo fraudeurs en witwassers moeilijk te maken. Daarom is het van belang dat deze ‘poortwachters’ hun verplichtingen in het kader van de Wwft nakomen. Als dat niet gebeurt, of de ‘poortwachters’ zelf onderdeel uitmaken van het complot, kunnen zij tevens strafrechtelijk laakbaar handelen.
De FIU beoordeelt of de door de ‘poortwachter’ gemelde ongebruikelijke transactie ook daadwerkelijk verdacht is. Indien dat het geval is kan deze onderzocht worden door een opsporingsinstantie of een veiligheidsdienst.
Straf- en civiel recht
Faillissementsfraude is strafbaar, maar het strafrecht maakt onderdeel uit van een breder pakket aan maatregelen. Meestal wordt pas voor het strafrecht gekozen als preventie en toezicht niet doeltreffend blijken of wanneer het om ernstige fraude gaat. Van ernstige fraude is sprake als de fraude een structureel of georganiseerd karakter heeft, een grote mate van berekend gedrag betreft (waaronder bijvoorbeeld het opzettelijk misleiden van de curator) en/of ernstige schade is toegebracht.
De curator heeft ook civielrechtelijke bevoegdheden om onregelmatigheden ongedaan te maken en schade te verhalen. Soms zijn die onregelmatigheden ook strafbaar. Het betreft dan valsheid in geschrift, oplichting of verduistering. Naast de inzet van strafrecht, zullen er ook drempels opgeworpen moeten worden om faillissementsfraude moeilijk te maken en te voorkomen.
Preventie
Bij faillissementsfraude zijn er veel instanties en personen die, direct of indirect, met faillissementsfraude en de gevolgen ervan te maken hebben. Belangrijke instanties zijn curatoren, rechter-commissarissen in faillissementszaken, de Belastingdienst, de Kamers van Koophandel, banken en andere financiële instellingen, het ministerie van Veiligheid en Justitie, de Nationale Politie, de FIOD en het OM. Deze partijen bepalen gezamenlijk wordt bepaald welke drempels opgeworpen worden, welke detectie, ‘early warning systemen’ en handhavingsafspraken er worden gemaakt.
Maar ook rechtbanken dragen hun steentje bij. Zo hield de rechtbank Groningen op 7 juni jl. voor de tweede keer een themazitting rond faillissementsfraude. Op deze zitting werden in totaal negen zaken behandeld (zes zaken uit Groningen, twee uit Friesland en een uit Drenthe). Twee van deze zaken kwamen voort uit het zogenaamde fraudespreekuur.
De eerste twee spreekuren vonden plaats in maart en november 2015. Tijdens deze spreekuren wordt samengewerkt tussen rechtbank, curatoren en het OM. Volgens het OM heeft dit spreekuur met deze zaakopbrengsten zijn waarde bewezen. “Zo’n 30% van de aangemelde zaken in het spreekuur hebben tot een zaak geleid.” De kracht van het spreekuur is “dat expertise, informatie en kennis worden gedeeld en dat er gekeken wordt hoe de zaak het beste kan worden opgepakt.”
Ook de rechtbank Amsterdam is begonnen met het houden van themazittingen. Daar waren op 16 juni jl. vijf verdachten gedagvaard om zich voor de rechtbank te verantwoorden voor het niet-melden van ongebruikelijke transacties.
Wijziging faillissementswetgeving
Met ingang van 1 juli 2016 zal de faillissementswet gewijzigd worden. Deze wetsvoorstellen zijn belangrijk voor de opsporingspraktijk. Zowel langs civielrechtelijke als strafrechtelijke weg kan laakbaar handelen bij of voorafgaand aan faillissementen beter worden aangepakt. Zo kan via een civiel bestuursverbod afgedwongen worden dat malafide bestuurders maximaal vijf jaar geen rechtspersoon of commissaris meer mogen zijn of worden. Daarmee wordt verhinderd dat malafide bestuurders hun activiteiten kunnen blijven voortzetten door frauduleuze activiteiten te maskeren via een web van rechtspersonen of door steeds nieuwe ondernemingen op te richten en deze vervolgens failliet te laten gaan.
Daarnaast worden de strafrechtelijke mogelijkheden of effectiever en harder op te treden tegen frauduleuze faillissementen verruimd. Fraudeurs ontspringen nu vaak de dans als de curator een lege boedel aantreft. Activa van de onderneming blijken voor het intreden van het faillissement al weggesluisd en er is opzettelijk geen administratie gevoerd. Dit maakt het moeilijk om ‘terug te rechercheren’, omdat er geen sporen zijn om te volgen. Om faillissementsfraude beter aan te pakken komt er daarom onder andere een aparte strafbaarstelling van overtreding van de administratieplicht bij faillissement.
Meer informatie over het wetgevingstraject van de wijziging van de faillissementswet via deze link. In december 2015 heeft minister Van der Steur de Tweede Kamer een update gegeven over de stand van zaken.