Amsterdam, 27 juni 2016 – Naar aanleiding van het vonnis dat op 29 juni a.s. uitgesproken zal worden over twee klokkenluiders en een journalist in het LuxLeaks belastingschandaal in Luxemburg, sprak Transparency International met Antoine Deltour – de spil in de LuxLeaks zaak. De aanklagers eisen een gevangenisstraf van 18 maanden voor de voormalig PwC-medewerkers Antoine Deltour en Raphael Halet en een boete voor journalist Edouard Perrin op grond van diefstal van documenten, het onthullen van bedrijfsgeheimen en schending van het beroepsgeheim. De verdachten ontkennen de beschuldigingen en geven aan dat ze onrechtmatige fiscale praktijken hebben blootgelegd.

Klokkenluider Deltour spil in LuxLeaks belastingschandaal

In 2011 vertelde Antoine Deltour, die werkzaam was bij PwC tot 2010, een journalist over de deals die honderden multinationals maakten met de Luxemburgse autoriteiten om hun belastingen te verlagen. Deze onthullingen werden bekend als LuxLeaks. Deltour werd de spil in het schandaal, waardoor hij samen met collega Raphaël Halet en journalist Edouard Perrin, die het verhaal publiceerde, voor de rechter werd gedaagd.

De onthullingen hebben geleid tot vergaande discussies over belastingontwijking. De Europese Commissie heeft geconcludeerd dat sommige belastingafspraken in Luxemburg en Nederland onder onrechtmatige staatssteun vallen en in strijd zijn met de Europese mededingingsregels.

Transparency International steunt klokkenluiders

Toch blijven Deltour en de anderen beschuldigd van diefstal. Transparency International steunt Deltour, Halet en de journalist Edouard Perrin en roept op tot vrijspraak. Meer dan 200.000 mensen hebben een petitie ten gunste van Deltour ondertekend, waarin wordt verklaard dat hij heeft gehandeld vanuit het algemeen belang en dit handelen niet kan worden beschouwd als een misdaad.

Op 15 juni jl., twee weken voor de uitspraak in het proces, sprak Deltour met Transparency International over zijn ervaringen als klokkenluider, de steun die hij heeft ontvangen en het feit dat duizenden mensen onethisch gedrag waarnemen in hun werk, maar zich hier niet over uitspreken.

Hoe is het om een klokkenluider te zijn?

Transparency International: Ben je verrast door de steun die je kreeg van gewone mensen over het aankaarten van belastingontwijking?

Antoine Deltour: Ja, het verbaasde me, omdat ik een dergelijke mobilisatie niet had verwacht. Dat was heel belangrijk en ook nuttig voor onze verdediging, omdat we op deze manier in staat waren bewijsmateriaal aan te dragen van officiële verklaringen van bepaalde personen. Ook het feit dat we steun kregen van 200.000 mensen [die de petitie getekend hebben] hebben we aangedragen in het proces.

TI: Je hebt veel moeten doorstaan om dit in de openbaarheid te krijgen, met inbegrip van het proces. Zou je anderen die iets dergelijks constateren, adviseren om hetzelfde te doen als jij?

AD: Mijn oorspronkelijke plan was om enkel een anonieme bron te zijn voor een journalist. Mijn advies zou zijn zeer voorzichtig om te springen met het risico dat je neemt wanneer je de klok luidt. Ik denk dat ik veel geluk heb met de steun van het publiek en mijn persoonlijke situatie, behalve natuurlijk dat ik nu verwikkeld ben in een rechtszaak. Ik denk dat het voor mensen die de klok willen luiden erg belangrijk is om advies in te winnen bij een organisatie, zoals Transparency International.

TI: Een van de dingen die we hebben altijd gevonden, is dat klokkenluiders worden geadviseerd niet met de pers te praten. Wat zou je zeggen?

AD: Ik zou zeggen dat dit over het algemeen waar is. Dat is de reden waarom potentiële klokkenluiders advies in moeten winnen van organisaties als TI. Maar in specifieke gevallen heb je geen keus. Dat is wat we aanvoerden in het proces. In het geval Luxleaks waren er geen juridische gronden om de klok intern te luiden, omdat belastingafspraken, zoals gemaakt door de multinationals en Luxemburg, onderdeel zijn van de dagelijkse activiteiten van PwC en andere grote accountantskantoren. Voor hen was er niets om de klok over te luiden.

Voor de officiële instanties in Luxemburg geldt hetzelfde: het waren de overheidspraktijken in dat land. Daar kon niets over worden gezegd dus ik had niemand om mee te praten, behalve journalisten.

TI: Denk je dat er mensen zijn zoals jij, die werkzaam zijn binnen andersoortige bedrijven en soortgelijke situaties tegenkomen waarvan ze denken dat ze onethisch – hoewel misschien niet illegaal – zijn, en ook de klok zouden willen luiden?

AD: Ik denk dat er veel mensen werkzaam zijn in de financiële wereld maar ook in andere sectoren die twijfels hebben over wat ze in hun werk doen. Ze zouden iemand moeten hebben om hierover te kunnen praten. Ze gaan elke dag na hun werk naar huis met het gevoel dat ze hun persoonlijke ethiek in gevaar brengen, maar geen mogelijkheid hebben om hierover te praten, niet in het openbaar, noch intern, met niemand. Natuurlijk zijn er duizenden potentiële klokkenluiders.

“There are lots of people … who have doubts about what they do in their work … they just go home every day and feel they compromise their personal ethics because there is no option to talk about this … Of course there are thousands of potential whistleblowers.”

TI: Denk je dat mensen het idee begrijpen van het algemeen belang van klokkenluiden? Denk je dat dit is verschoven, of dat jouw zaak heeft geholpen hierbij heeft geholpen?

AD: Ik weet niet of mijn geval hierbij helpt, maar de steun van zoveel mensen heeft geholpen om het algemeen belang te bewijzen van wat ik deed. Als ik de enige zou zijn die zou stellen dat wat ik deed nuttig was voor het Europese belastingklimaat, dan zou dit niet genoeg zijn. De ondersteuning van politici en van veel mensen helpt om te bewijzen dat dit in het algemeen belang was.

TI: Een van de dingen die werd beweerd, is dat het niet in het algemeen belang was, omdat wat PwC deed niet illegaal was. Wat is jouw reactie daarop?

AD: Ten eerste is er een debat over deze kwestie omdat, zoals je wellicht weet, de Europese Commissie een aantal lidstaten, waaronder Luxemburg, heeft veroordeeld voor specifieke belastingafspraken. Dus er bestaat wel degelijk discussie over de legaliteit van deze belastingafspraken. Ten tweede, de belangrijkste uitkomst van de zaak LuxLeaks is het ontstaan van nieuwe regels over belastingafspraken in Europa, zoals de automatische uitwisseling van fiscale informatie tussen de lidstaten. Zelfs als de belastingafspraken, of wat we noemen tax rulings, niet illegaal waren op het moment dat deze werden toegepast, worden ze als oneerlijk beschouwd. Ik zou zeggen dat er behoefte is aan een aanpassing van de wet, zodat deze belastingafspraken worden beschouwd als illegaal, en dit wordt nu eindelijk besproken. Volgens het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EVRM) zou de bescherming van klokkenluiders naar nationaal recht niet afhankelijk gemaakt moeten worden van het vereiste dat de informatie die de klokkenluider verstrekt illegale praktijken betreft.

TI: Ben je tevreden met wat de regeringen beginnen te doen op het gebied van belastingafspraken? Denk je dat dit het begin van een beweging is waarin de belastingregelingen eerlijker en transparanter zullen worden?

AD: Ik denk dat er een grote stap voorwaarts wordt gemaakt nu. Ik zie organisaties zoals de OESO (een multilaterale organisatie die meer dan 30 landen vertegenwoordigt) groepsdruk uitoefenen over belastingafspraken. Meer overheden zullen gaan kijken naar dit soort afspraken. Enkele van de meest agressieve fiscale strategieën zullen verdwijnen. Maar het is slechts een eerste stap, omdat het wereldwijde raamwerk dat leidde tot agressieve fiscale praktijken nog steeds bestaat. De meeste regelingen zijn op nationaal niveau; ze concurreren om wereldwijde multinationals aan te trekken. U weet dat belastingadviseurs zeer inventief zijn en andere mazen in de wet zullen vinden om belasting te vermijden.

TI: Terugkomend op wat je zei over duizenden potentiële klokkenluiders: wat denk je dat er op wereldwijd niveau moet gebeuren zodat deze klokkenluiders naar buiten kunnen treden wanneer ze ethische bezwaren hebben?

AD: Ik denk dat er behoefte is aan een onafhankelijke organisatie die de potentiele klokkenluider kan horen, en de zaak wellicht zou kunnen behandelen, terwijl de anonimiteit van de klokkenluider gewaarborgd blijft.

TI: Hoe voel je je over het vonnis op 29 juni?

AD: Een veroordeling zou andere klokkenluiders ontmoedigen. Dit is schadelijk voor de maatschappij en een juiste werking van de democratie. Het zou onlogisch zijn om de voortgang van de Europese belastingafspraken gedreven door Luxleaks te onderkennen en vervolgens de mensen die aan de basis van de onthullingen staan, te veroordelen.

Voor TI-NL is de bescherming van klokkenluiders heel belangrijk. Transparency International Nederland houdt zich op dit moment alleen in algemene zin met het onderwerp klokkenluiden bezig en geeft geen advies in individuele zaken.