Amsterdam, 1 juni 2016 – Terwijl honderden demonstranten met een bezem in de hand voor het voormalige anti-corruptie kantoor in Brazilië een grote schoonmaak van corruptie eiste, is opnieuw een Braziliaanse minister afgetreden. De recentelijk aangestelde Braziliaanse minister van Transparantie, Fabiano Silveira, verantwoordelijk voor de strijd tegen corruptie, heeft op verdenking van corruptie zijn ontslag ingediend. Hij deed dit nadat belastende geluidsopnames van hem waren uitgelekt. Het is al de tweede minister in de interim-regering die is opgestapt onder verdenking van corruptie. 

Schoonmaak in Braziliaanse politiek

Corruptie is een grote smet op de huidige politiek van Brazilië. Afgelopen maandag werden er op straat protestacties gehouden om Silveira te dwingen ontslag te nemen. Burgers maakten straten en stoepen schoon om de schoonmaak van de politiek te demonstreren en protesteerden dat Brazilië’s nieuwe anti-corruptie inspanningen, het Ministerie van Transparantie, Toezicht en Controle (MTMC), zelf besmet is met corruptie. Enkele uren later diende de Braziliaanse minister van Transparantie, belast met het bestrijden van de corruptie sinds hij aantrad op 12 mei, op verdenking van corruptie zijn ontslag in bij interim-president Michel Temer.

Uitgelekte geluidsopnames

Silveira moest het nieuwe gezicht worden in de strijd tegen corruptie van de Braziliaanse interim-regering maar stapte twee weken na zijn aanstelling als minister van transparantie alweer op. Dit gebeurde naar aanleiding van het lekken van een opgenomen gesprek waarin hij zich uitlaat over het justitiële onderzoek naar corruptie bij staatsoliebedrijf Petrobras.

Naar verluidt gaf Silveira in de audiotape juridisch advies aan senaatsvoorzitter Renan Calheiros die wordt onderzocht voor betrokkenheid bij corruptie. Hierin laat hij zich kritisch uit over de aanpak van het Openbaar Ministerie in de zogenaamde “Lava Jato” ofwel “Operatie Wasstraat”, het onderzoek naar het corruptieschandaal bij Petrobras dat al twee jaar lang voor onrust zorgt onder betrokken zakenlieden en politici. Het gesprek werd eind februari opgenomen bij senaatsvoorzitter Calheiros thuis waarbij Sérgio Machado, ex-president van Petrobras ook aanwezig was. Hij zou het gesprek hebben opgenomen in ruil voor strafvermindering.

Ontslag anti-corruptieminister

Ook bestaan er vermoedens dat Silveira het onderzoek van corruptie bij het staatsoliebedrijf wilde beïnvloeden. Dit stelt het Braziliaanse onderzoeksprogramma ‘Fantástico’, waar hij meerdere malen informatie zou hebben opgevraagd bij het onderzoeksteam dat verantwoordelijk is voor het corruptieonderzoek inzake Calheiros. Het feit dat dit alles plaatsvond voordat Silveira als minister werd benoemd is van ondergeschikt belang in het huidige politieke klimaat van Brazilië, waar deze zweem van partijdigheid fataal is voor een anti-corruptieminister.

De oud-minister van transparantie benadrukt in zijn ontslagbrief aan interim-president Temer dat hij niets ontwettigs heeft gezegd. “Ook al zit geen enkel feit mijn ministerschap in de weg, ik denk dat het toch beter is om mijn ontslag in te dienen”, aldus Silveira. Volgens hem waren het enkel “algemene opmerkingen en maar een mening, opgeblazen door het heersende klimaat van politieke ergernis”.

Het ontslag van Silveira als anti-corruptieminister is een klap in het gezicht voor interim-president Temer. De interim-president werd eerder bekritiseerd omdat hij de zelfstandigheid van het controleorgaan CGU ophief, het voormalige anti-corruptiebureau. Deze schoof hij onder de verantwoordelijkheid van het nieuwe ministerie van transparantie. Juristen vreesden dat dit zou leiden tot minder onafhankelijkheid van het controleorgaan en invloed op corruptieonderzoek.

Tweede afgetreden minister

Silveira werd benoemd na de schorsing van president Rousseff eerder deze maand. Hij is al de tweede minister van het regerende interim-kabinet die binnen twee weken na aanstelling het veld moet ruimen. Minister van Planning, Romero Jucá, trad vorige week ook al af na het lekken van een opgenomen gesprek waaruit bleek dat ook hij het corruptie-onderzoek probeerde te dwarsbomen. Naar men zegt sprak Jucá in deze audiotapes over een “politiek pact” om “alles te beëindigen en te limiteren”. Analisten namen aan dat de oud-minister daarmee doelde op het Petrobras-schandaal. Juca zelf liet in een reactie weten dat zijn uitspraken uit verband zouden zijn getrokken.

Jucá zou volgende maand met een nieuwe begrotingswet komen, om te voorkomen dat het land stil komt te liggen door het sluiten van overheidsdiensten. Hij was een van de vertrouwelingen van Michel Temer, die het land leidt in afwachting van de afzettingsprocedure van president Rousseff.

Verklaring Transparency International

Transparency International heeft een verklaring opgesteld waarin wordt opgeroepen alle ministers in de regering betrokken bij corruptie te verwerpen en heeft haar samenwerking met de MTMC opgeschort totdat er een nieuwe minister met de juiste referenties zal worden benoemd. Het benoemen van een sterke leider van de MTMC is slechts het begin, maar het zal een belangrijk signaal afgeven.

“Het ministerie heeft een nieuwe minister met de juiste morele kwalificaties en houding in de strijd tegen corruptie nodig,” aldus José Ugáz, voorzitter van Transparency International.

Brazilië heeft een effectief en onbetwistbaar anti-corruptie-programma nodig om het vertrouwen in de politiek terug te winnen. Meer dan de helft van de 594 mannen en vrouwen die deel uitmaken van het Braziliaanse Congres zijn in verband gebracht met een vorm van juridische betwisting, met inbegrip van beschuldigingen van corruptie.

Verbintenissen in Open Overheid

Brazilië was een van de oprichters van de Open Government Partnership in 2011. Het land committeerde zich aan een Open Overheidsverklaring op hoog niveau en een actieplan dat ontwikkeld zou moeten worden door middel van openbare raadpleging. Vandaag en morgen zullen 500 leden uit het maatschappelijk middenveld en de overheid elkaar ontmoeten in Urugya, het zuidelijke buurland van Brazilië, voor een vergadering van de Open Government Partnership in regio Amerika. Ook zullen vijf chapters van Transparency International uit deze regio hierbij aanwezig zijn, waar zij een beroep doen op Brazilië haar beloftes na te komen.

Volk eist schoonmaak

Brazilianen zijn in de afgelopen twee jaar vele malen de straat opgegaan om verandering te eisen. Het volk eist een grote schoonmaak binnen de overheid. Het is tijd voor hun leiders om te luisteren naar hun volk en de vloer aan te vegen met diegenen betrokken bij corruptie.

“Brazilië moet haar beloftes om corruptie te bestrijden nakomen. Personen die schuldig zijn bevonden, moeten ook de verantwoordelijkheid dragen. Teveel schandalen hebben zowel politici als bedrijven overspoeld en de gewone Brazilianen zijn boos en teleurgesteld. Terwijl Brazilië probeert te herstellen van een verwoestende economische crisis, draagt corruptie enkel bij aan de lasten van de armen”, zei José Ugáz, voorzitter van Transparency International.

Niemand zou boven de wet moeten kunnen staan, er kunnen geen deals achter gesloten deuren plaatsvinden en straffeloosheid voor diegenen betrokken in corruptie mag niet bestaan. Het is tijd voor een ingrijpende verandering in Brazilië.