Amsterdam, 19 augustus 2016 – Onlangs verscheen op Binnenlands Bestuur een interessant artikel over de aandacht van gemeentes voor integriteit. De aandacht voor de uitspraak tegen Van Rey, waar veel bestuurders hoop vestigden op duidelijke richtlijnen omtrent integriteit en gedrag, blijkt enigszins symptomatisch te zijn voor het gebrek aan aandacht voor integriteit binnen gemeentes zelf. Verantwoording over het onderwerp ontbreekt in jaarverslagen en budgetten, de broodnodige risicoanalyses blijven achterwege en vaak bestaan er binnen gemeenten geen functionarissen belast met het integriteit.
Binnenlands bestuur hield een enquête onder burgemeesters van 32 kleine- en middelgrote gemeentes, waar deze bevindingen uit naar voren kwamen. Er wordt geen verantwoording afgelegd over integriteit aan de gemeenteraad (45%), geen verantwoording in het jaarverslag (80%) en in 66% van de gemeenten is geen analyse van integriteitsrisico’s uitgevoerd in de afgelopen twee jaar. In bijna de helft van de gemeentes zijn er dan ook geen financiële middelen gebudgetteerd voor integriteitsprogramma’s.
Geen geld en personeel voor integriteit
Op grond van de ambtenarenwet is het verantwoorden van gevoerd beleid verplicht, aldus Arjen Wilbers van het Huis voor Klokkenluiders, dat per 1 juli jl. in werking is. “Het afleggen van verantwoording draagt er aan bij dat de gemeentelijke inspanningen op het gebied van integriteit ook zichtbaar en toetsbaar worden gemaakt. De basisnormen integriteit schrijven bovendien voor dat overheden periodiek risicoanalyses moeten uitvoeren om hun organisaties periodiek door te lichten op kwetsbare processen.”
Dergelijke processen zijn lastig in werking te brengen wanneer er in de gemeente geen personeel is aangewezen dat zich specifiek bezig houdt met integriteit. In 39% van de gemeentes waar het onderzoek zich op heeft gericht was geen integriteitsfunctionaris werkzaam. Slechts 9% van de ondervraagde gemeentes heeft een fulltime integriteitsmedewerker. Meestal (52%) is enkele een parttime medewerker bezig met het onderwerp.
Dit is een onwenselijke situatie, zeker nu er meer belangen en bevoegdheden bij gemeenten liggen door decentralisatie. Wilbers: “Er is heel veel voor te zeggen om wel een integriteitsfunctionaris of -coördinator aan te stellen. Zo iemand heeft de nodige kennis en expertise op het gebied van integriteit in huis en kan de aandacht voor integriteit binnen de organisatie beter levend houden. Het is niet de bedoeling dat zo’n functionaris het geweten van de organisatie wordt, maar dat deze de zorg voor integriteit aanjaagt en coördineert. Een belangrijke taak is het ondersteunen van het management op het gebied van integriteitsbevordering.”
Eigenlijk zou 100% van de gemeentes geld en personeel beschikbaar moeten stellen voor integriteit. “Integriteit is een basisvoorwaarde voor goed bestuur. Werkgevers moeten daar dus in blijven investeren. Het begint natuurlijk bij het nemen van preventieve maatregelen die gericht zijn op het zo veel mogelijk voorkomen dat er zich kwesties gaan voordoen. Maar als ze zich voordoen dan moeten zij snel aan het licht komen”, aldus Wilbers.
Waar kunnen melders terecht binnen de gemeentes?
In de meeste gemeentes (45%) kunnen meldingen van integriteitsschendingen gedaan worden bij de gemeentesecretaris of bij de vertrouwenspersoon. Slechts 20% van de gemeentes heeft een meldpunt voor integriteitskwesties. Ook is bij een derde de directe leidinggevende een mogelijk aanspreekpunt voor dergelijke kwesties. In een enkel geval kan een medewerker bij de burgemeester zelf terecht.
Zoals al blijkt uit bovenstaande percentages, gaf ongeveer 20% van de gemeentes aan dat er meerdere mogelijkheden bestaan voor meldingen. Wilbers: “Dat is alleen maar goed. De lijn, het bevoegde gezag, vertrouwenspersonen, maar ook een externe en bovenal onafhankelijke voorziening als het Huis voor Klokkenluiders; het zijn aanvullende kanalen. Idealiter worden meldingen in de lijn gedaan. Dat wil zeggen dat men ook bij de direct leidinggevende kan melden. Als men de lijn niet vertrouwt, kan men ook direct bij de hoogste ambtenaar melden. De hoogste ambtenaar geldt uit- eindelijk als het bevoegd gezag en dient uiteindelijk op de hoogte te zijn van alle meldingen.”
Gedragscode integriteit
Alle gemeentes gaven aan dat zij een gedragscode hebben op het gebied van integriteit. Bijna 90% van de gemeentes heeft ook een klokkenluidersregeling in werking. Ongeveer 80% heeft een beleidsplan en vindt dat er voldoende geld en energie gaat naar het onderwerp. Bijna drie kwart van de gemeentes vindt dat er wel degelijk voldoende verantwoording over het gevoerde beleid wordt afgelegd.
Uit de enquête blijkt dat er in 2014 en 2015 bij vijf van de ondervraagde gemeenten (13%), ambtenaren zijn ontslagen vanwege een integriteitsschending – zes ambtenaren in het totaal. Twee gemeenten hebben een ambtenaren geschorst vanwege een incident. Ook heeft bijna 30% van de ondervraagde gemeenten ambtenaren op een andere wijze berispt, bijvoorbeeld met een schriftelijke waarschuwing.
Belangenverstrengeling meest voorkomende vorm schending
De meest voorkomende vorm van integriteitsschending was zowel in 2014 als in 2015 belangenverstrengeling. Ongewenste omgangsvormen en misbruik van bevoegdheden kwamen daarna het meest voor.
Lees het artikel van Binnenlands bestuur via deze link.