Amsterdam, 5 augustus 2016 – Met Brazilië’s diepste economische val ooit, de afzetting van de vermeend corrupte president door een mogelijk even corrupt parlement, ’s lands grootste corruptieonderzoek aller tijden, de enorme stijging in mensenrechtenschendingen én de bedreigingen van het Zika-virus, lijkt het Braziliaanse klimaat voor ’s werelds grootste sportevenement verre van ideaal. Daarbij komt het Russische dopingschandaal en de zwakke reactie daarop van het International Olympisch Comité (IOC). Sommigen stellen dat de voorbereidingen in Rio “de ergste ooit” zijn. Hoe verhoudt gastland Brazilië zich tot haar voorgangers tijdens de Olympische Spelen?
Voorbereidingen Olympische Spelen Rio “de ergste ooit”
In april 2014 bezocht John Coates, lid van het IOC, Rio de Janeiro en verklaarde de voorbereidingen voor de Olympische Spelen als “de ergste ooit”. De voorbereidingen voor ’s werelds grootste sportevenement zijn vaker een puinhoop geweest, maar met de huidige stand van zaken in Brazilië spant Rio de kroon.
Rio is dan ook nalatig geweest in haar voorbereidingen op de Olympische Spelen. De eerste Spelen op het Zuid-Amerikaanse continent ooit worden geplaagd door vertragingen, stijgende kosten en slechte communicatie tussen de verschillende niveaus van de Braziliaanse regering en de organisatoren. Er is weinig coördinatie tussen de federale, de provinciale overheid en de stad – die verantwoordelijk is voor een groot deel van de aan te leggen infrastructuur en sportbouwwerken.
Vooral in de constructie van stadia en de aanleg van infrastructuur zou sprake zijn van enorme vertragingen, corruptie en schending van mensenrechten. Twee weken geleden schreef The Guardian dat 19 van de 31 gebouwen in het Olympische dorp nog niet getest waren op veiligheid, terwijl honderden atleten op diezelfde dag zouden aankomen. Er zouden gas- en waterlekken zijn gesignaleerd en op zaterdag 23 juli zou er zelfs een kleine brand zijn ontstaan door kortsluiting. Bijna tien procent van de deelnemers van de Olympische Spelen werden ondergebracht in het dorp wat maar voor de helft voldeed aan de voorwaarden – met onder andere overstroomde vloeren, kapotte liften, schimmels en gaten in het plafond.
Een van de belangrijkste elementen van de Olympische voorbereiding was het pacificatie-programma van Brazilië, uitgevonden in 2008 en ontworpen om de heersende drugsbaronnen in de favela’s te vervangen door een rechtsstaat en te voorzien in sociale diensten. De resultaten van deze pacificaties bleken echter dramatisch, met wijdverbreide schendingen van mensenrechten door de politie, waarbij favela-bewoners met grof geweld verplaatst zouden zijn naar de buitenwijken van de stad. Hierdoor is veel opstand, wanorde en conflict op straat ontstaan en is de criminaliteit in Rio in de laatste jaren alleen maar toegenomen in plaats van afgenomen.
Veertig lijkzakken tegen politiegeweld
Amnesty International heeft op 2 augustus, drie dagen voor de opening van de Olympische Spelen in Rio de Janeiro, actie gevoerd met veertig lijkzakken. Deze lijkzakken werden voor de Braziliaanse ambassade in Brussel neergelegd en symboliseren de veertig slachtoffers gevallen bij dodelijk politiegeweld in mei 2016 in Rio. Amnesty International en Transparency International hebben al vaker hun bezorgdheid geuit over het verhoogde risico van mensenrechtenschendingen in de aanloop naar grote sportevenementen zoals de Olympische Spelen, maar ook het WK in 2014 of de Pan-Amerikaanse Spelen in 2007, waarbij het aantal mensenrechtenschendingen enorm toe is genomen.
Volgens Amnesty International zijn sinds de toewijzing van de Spelen in Rio in 2009, inmiddels meer dan 2600 mensen gedood door de politie, waarvan de meeste in sloppenwijken en andere gemarginaliseerde gebieden in de stad. Ook lijken huisuitzettingen onderdeel te zijn van de organisatie van grote sportevenementen in Brazilië met duizenden mensen die hun huis hebben verloren.
De Sports Rights Alliance, bestaande uit Transparency International, Amnesty International, Football Supporters Europe, Human Rights Watch, de International Trade Union Confederation, Terre des Hommes en UNI Global Union, heeft nieuwe aanbevelingen voorgelegd aan het IOC die een einde moeten maken aan mensenrechtenschendingen die veroorzaakt worden of escaleren door de Olympische Spelen. Daarnaast heeft Amnesty met een petitie tegen geweld tijdens de Spelen 120.000 handtekeningen verzameld in 15 landen. In deze petitie wordt onder andere geëist dat het veiligheidsbeleid, opgesteld voor de Olympische Spelen, mensenrechten respecteert.
“Het is onaanvaardbaar dat, onder het mom van veiligheid, veiligheidstroepen in Rio zich te buiten gaan aan gewelddadigheden en buitensporigheden. De Olympische waarden worden met de voeten getreden. Het organiserend comité dat de Olympische Spelen in goede banen moet leiden, moet zijn verantwoordelijkheid nemen en alles in het werk stellen zodat mensenrechten gerespecteerd worden”, aldus Danielle Lennaert, beleidsverantwoordelijke bij Amnesty International.
Organisatie Olympische Spelen in andere gastlanden
De Olympische Spelen 2004 in Athene werden eveneens flink geplaagd door vertragingen in de bouw van het Olympisch dorp. Echter had men daar enkel te maken met één overheid en enkele verantwoordelijken in de stad zelf in plaats van de drie partijen in Brazilië. De Griekse hoofdstad heeft ondertussen meer dan een dozijn nutteloze of onderbenutte locaties overgehouden aan de Olympische Spelen en een Olympisch dorp dat een geconcentreerde zone is van armoede en verval.
Ook Peking heeft vele geheel ongebruikte locaties voor onder andere kajakken, beachvolleybal, BMX-fietsen en honkbal overgehouden aan de Olympische Spelen in 2008. Londen heeft dit kunnen vermijden door haar Olympisch Stadion over te dragen aan een Premier League voetbalclub. Sochi, daarentegen, de gastheer van de winterspelen in 2014, heeft zijn Olympisch stadion, dat slechts werd gebruikt voor ceremonies, voor handen vol geld om laten bouwen tot een voetbalstadion, in een stad waar geen belangrijke voetbalclub bestaat.
Naast de enorme vertragingen in constructie en de nadien nutteloze en verwaarloosde locaties, is in veel gastlanden ook het gebruik van doping tijdens de Olympische Spelen vastgesteld. Zo werd in Peking achteraf ontdekt dat 31 atleten uit 12 landen doping hebben gebruikt tijdens de Olympische Spelen in 2008. In Brazilië zouden Braziliaanse sporters een maand voor aanvang van de Olympische Spelen 2016 niet meer zijn getest op doping. Het Braziliaanse Ministerie van Sport bevestigt vandaag dat er tussen 1 en 24 juli geen testen zijn afgenomen onder de nationale sporters die meedoen aan de Spelen. Mondiaal anti-dopingbureau WADA is bezorgd over deze ontwikkeling en eist opheldering over het stoppen van de tests. Volgens het ministerie heeft het stoppen van de dopingcontroles te maken met de schorsing van het dopinglab in Rio en spreekt tegen dat het een politiek gemotiveerde keuze is om meer ophef richting de Spelen te voorkomen.
Corruptie-onderzoek rondom organisatie Olympische Spelen Rio
Braziliaanse onderzoekers hebben hun onderzoek uitgebreid naar mogelijke corruptie rond de organisatie van de Olympische Spelen in Rio de Janeiro tot alle locaties en diensten die met federale fondsen zijn gefinancierd. Eerder onderzoek richtte zich enkel op moderniseringsprojecten die niet rechtstreeks gekoppeld waren aan de Spelen, maar door verdenkingen van corruptie is dit nu uitgebreid naar alles waar federale fondsen voor worden gebruikt.
“Het zijn niet alleen de fysieke constructies waar we naar kijken – het is ook de dienstverlening, veiligheid, alles waarvoor federale fondsen worden gebruikt”, aldus federaal aanklager Leandro Mitidieri.
Vijf bouwbedrijven hebben het grootste deel van het Olympisch dorp gebouwd en zij zouden alle vijf zijn verwikkeld in een onderzoek naar prijsafspraken en smeergeld met de door de staat gerunde oliemaatschappij Petrobras. Petrobras speelt ook een rol in het corruptieschandaal van het Nederlandse SBM Offshore.
De Olympische Spelen in Rio beginnen vanavond om 23:00 officieel met de openingsceremonie. De Spelen waren bedoeld om Brazilië als wereldmacht te presenteren. Maar met de ergste recessie sinds 1930, een geschorste president op verdenking van corruptie, mensenrechtenschending op grote schaal, veel criminaliteit en corruptie bij schering en inslag, lijkt dit minder rooskleurig uit te pakken dan gehoopt.