Amsterdam, 6 oktober 2016 – Spanje is de afgelopen acht jaar veel in opspraak geweest door de economische crisis, waar het land enorm onder geleden heeft. Een van de gevolgen hiervan is het wantrouwen van de bevolking in de politieke klasse, met name aangewakkerd door de vele corruptieschandalen, die dagelijks in het nieuws verschijnen. De overvloed van de gevallen van corruptie en de straffeloosheid waarmee deze gepaard gaan, heeft onlangs bijgedragen aan een nieuwe classificatie van de Europese Unie voor Spanje, die de eer als titelhouder van het meest corrupte land binnen de EU mag dragen. Mijn vraag is: alleen in de Europese Unie?

In deze kritieke dagen voor de toekomst van Spanje (vergeet niet dat het land na twee mislukte verkiezingen nog steeds geen regering heeft gevormd), vinden twee parallel lopende rechtszaken plaats van grootschalige corruptie, die beide een grote impact hebben gehad op de Spaanse samenleving: de zaak-Gürtel en de geheime creditcards, ofwel de “Blacks”.

De zaak-Gürtel

De zaak-Gürtel is een corruptieschandaal in Spanje waarbij tussen 2001 en 2009 op grote schaal malversaties werden gepleegd. Het justitiële onderzoek naar de zaak is anno 2016 nog niet afgerond, en onlangs zijn er weer nieuwe gegevens naar boven gekomen. De rechtszaak omvat meer dan dertig zakenlieden en politici, het overgrote deel afkomstig van Partido Popular (PP), een partij die op dit moment de grootste kans maakt om in de nieuwe regering te komen. In de zaak-Gürtel creëerde politici en zakenmensen een netwerk van bedrijven en transacties dat werd gebruikt om publiek geld wit te wassen, dat in hun handen was voor de uitbesteding van openbare opdrachten aan hun “partners” in de regering. De publieke gelden werden echter nooit gebruikt voor dergelijke doeleinden, maar kwamen terecht op bankrekeningen die zij in Zwitserland, Andorra, Panama of de Kaaimaneilanden hadden geopend.

Het schandaal is zo omvangrijk dat justitie heeft besloten de zaak op te splitsen in verschillende deelprocessen, waarbij in de eerste fase, die vandaag start, de periode 1999-2005 zal worden behandeld. Dat is de tijd waarin het corruptienetwerk volgens de Spaanse justitie werd opgebouwd rond de PP in Madrid. Later werd het netwerk uitgebreid naar andere regio’s. Alleen al in de eerste fase van de zaak gaat het om fraude met zeker 120 miljoen euro aan overheidsgeld. Vandaag zullen ook nieuwe getuigen worden gehoord in de zaak.

“Luís el cabrón”: Luis de schurk

Een van de hoofdpersonen in de zaak-Gürtel is Spaans politicus Luis Barcena, die tot 2009 penningmeester was op benoeming van Mariano Rajoy (premier van Spanje, hoofd van PP). In datzelfde jaar werd hij in verband gebracht en aangeklaagd in verband met de zaak-Gürtel. In 2010 werd het bewijsmateriaal in de zaak-Gürtel vrijgegeven, waaruit bleek dat Bárcenas, tezamen met andere belangrijke leden van de PP, verdacht werd van illegale financiering van de partijkas. In 2011 werd de zaak tegen Barcenas gesloten wegens gebrek aan bewijs, maar de Audiencia Nacional heropende de zaak een jaar later voor fiscale delicten en belastingontduiking. In 2013 werd bekend dat Barcenas bijna 50 miljoen euro op geheime rekeningen in Zwitserland te hebben gestald. De politicus kon de rechter niet uitleggen hoe hij aan dat geld was gekomen. Ook zou Barcenas gedurende 20 jaar verantwoordelijk zijn geweest voor het uitbetalen van zwarte bonussen aan topbestuurders van de PP.

Spil in het schandaal: Correa a.k.a “Don Vito”

De spil in het schandaal is zakenman Fransisco Correa, die PP-functionarissen smeergeld zou hebben betaald en in ruil contracten hebben gekregen voor de uitvoering van publieke werken en de organisatie van evenementen. Tegen Correa eist justitie 125 jaar celstraf. Andere verdachten zijn ondernemers die vermoedelijk smeergeld hebben betaald en degenen die zich zouden hebben laten omkopen: voormalige burgemeesters, wethouders, regionale ministers van de PP. Ook de PP zelf staat terecht, als rechtspersoon. In totaal worden 37 verdachten berecht wegens omkoping, malversatie, belastingfraude en witwassen.

De geheime creditcards: “Blacks”

Het tweede grote corruptieschandaal in Spanje betreft de zaak rondom de geheime creditcards, een zaak die de Spaanse samenleving nog meer schokte. Terwijl Spanjaarden hun huis verloren, omdat ze hun hypotheek niet meer konden betalen, en gaarkeukens vol zaten met gezinnen niet in staat om in hun eigen levensonderhoud te kunnen voorzien, particuliere banken werden gered met publiek geld, werd dit nieuwe geval corruptie blootgelegd. Vijfenzestig bestuurders van Caja Madrid en Bankia, twee grote Spaanse banken, kregen een creditcard voor persoonlijke uitgaven waar gretig gebruik van is gemaakt. De extra ‘inkomsten’ werden vervolgens niet opgegeven aan de fiscus, waardoor de bestuurders nu voor de rechter staan. In totaal gaven de bestuurders in zo’n tien jaar tijd 15,5 miljoen euro uit met hun persoonlijke, geheime betaalmiddel.

De betrokken banken werden niet beheerd door economen, maar door vrienden van politici uit de PP. Deze banken beheerden hun investeringen op een onverantwoorde manier en verleenden hypotheken aan werknemers die de rente niet konden betalen, waardoor ze uiteindelijk beroofd werden van hun huizen. Hierdoor kwamen de banken aan de grond te zitten en moesten gered worden met het geld van de Spaanse samenleving.

Tegelijkertijd wonnen deze banken het vertrouwen van de heersende politieke klasse, waaronder de PP, met behulp van royale giften, exotische reizen en het uitgeven van een creditcard voor ongelimiteerde, persoonlijke uitgaven. Deze kaarten, beter bekend als de “Blacks” die de ‘gelukkigen’ in hun portefeuille mochten dragen, waren hooggeplaatste leden van de PP, waaronder een oud-directeur van het IMF.

De ‘eer’ van Spanje

Op het moment dat de EU Spanje de ‘eer’ heeft verleend als titelhouder van het meest corrupte land in de eurozone, moeten deze corruptiezaken binnen de oude politieke klasse, dienen als bewijs dat er iets aan het veranderen is in het land. De straffeloosheid die voorheen heerste in Spanje bij dit soort delicten, krijgt nu de mogelijkheid om te veranderen in een eerlijke en verdiende straf, zonder discriminatie door politieke functie of sociale status. Staat dit niet al omschreven in de Spaanse wet? Ik kan je verzekeren van wel.

Door Pedro Ballesteros Garcia, correspondent Spanje