Amsterdam, 31 januari 2017 – Het Europees Parlement is vorige week aan een reeks hoorzittingen begonnen naar aanleiding van de Panama Papers. De onderzoekscommissie kijkt naar de betrokkenheid van Europese dienstverleners (witwasbutlers) bij schimmige constructies die illegale activiteiten bevorderen. Dit terwijl een vergelijkbaar parlementair onderzoek in Nederland eerst bijna niet van de grond kwam. De eerste hoorzittingen in Den Haag zijn uitgesteld tot na de verkiezingen in maart. Een heel jaar na de onthullingen – een gemiste kans.

Toen het International Consortium of Investigative Journalists in april vorig jaar met de Panama Papers naar buiten kwam was de publieke ophef groot. De wereldwijde onthullingen waren het resultaat van de analyse van in totaal zo’n 11,5 miljoen documenten. In Nederland deden het Financieele Dagblad en Trouw mee aan de publicaties die toen volgden. De onderwerpen richtten zich op grootschalige internationale witwaspraktijken en massale ontduiking en ontwijking van belastingen via schimmige juridische constructies. Ook namen van Nederlandse personen, ondernemingen en dienstverleners zoals drie grote banken kwamen voor in de berg van informatie.

Panama Papers: Nederland wil er niet echt mee aan de slag

Het kabinet reageerde een maand na de onthullingen richting de Tweede Kamer met de belofte om de strijd aan te binden tegen de illegale activiteiten die door de Panama Papers aan het licht waren gekomen.

“Uit de artikelen die tot dusver zijn gepubliceerd over de Panama Papers rijst een beeld van activiteiten die zijn gericht op het verhullen van inkomsten en vermogens, waaronder belastingontduiking en witwassen. Belastingontduiking tast de belastingmoraal aan. Het tegengaan van witwassen heeft ook al een flink aantal jaren de nadrukkelijke aandacht van het kabinet. Het kabinet staat pal voor een harde aanpak van deze illegale activiteiten.”

Tegelijkertijd ging een coalitie van partijen aan de slag met plannen om een parlementaire mini-enquête op gang te brengen. Het doel van het onderzoek moest zijn om de rol te belichten die Nederlandse bedrijven en dienstverleners in het geheel hebben gespeeld en mogelijk nog steeds spelen. Volgens Paul Tang, lid van het Europees Parlement, zijn sommige bankiers, advocaten en accountants aan te merken als witwasbutlers, omdat zij de schimmige constructies van hun cliënten faciliteren en helpen deze op te zetten.

Na maandenlang politiek gesteggel, werd het voorstel voor een dergelijke enquête begin oktober met een uiterst krappe meerderheid aangenomen. Politieke overtuiging was er in ieder geval niet in dit proces. Bepaalde partijen, waaronder regeringsdeelnemers, waren en zijn het kennelijk niet eens met de hierboven geciteerde kabinetsreactie en de noodzaak om de Nederlandse link te gaan onderzoeken. Dit werd eens te meer duidelijk toen dezelfde volksvertegenwoordigers vervolgens de samenstelling van de commissie blokkeerden, waardoor de procedure vertraging opliep. Zo kon de eerste hoorzitting van de commissie niet zoals gepland nog voor de kerst plaatsvinden.  En nu hebben de partijen het druk met hun verkiezingsprogramma’s en campagnes. Dit betekent dat de ondervragingen niet voor eind maart van start zullen gaan: twaalf maanden na de bekendwording van de Panama Papers. Daadkrachtig is anders.

Een eigen onderzoek van toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB) naar een aantal Nederlandse trustkantoren die in de Panama Papers werden genoemd is ondertussen in volle gang. Vorige week presenteerde DNB alvast een veelzeggend tussenresultaat: strafrechtelijke aangifte bij het Openbaar Ministerie, terwijl DNB ook eigen, mildere sancties tot haar beschikking heeft. Dit laat wederom zien dat het parlementaire onderzoek essentieel is en de opgelopen vertraging een gemiste kans is.

Europees Parlement kijkt naar witwasbutlers: banken, advocaten en accountants

Het Europees Parlement gaat wel degelijk voortvarend te werk wat betreft het onderzoeken van misstanden in de financiële en juridische sector. Vorige week hebben in Brussel de eerste hoorzittingen plaatsgevonden in het kader van een feitenonderzoek naar aanleiding van de Panama Papers. Het parlementaire Committee of Inquiry into Money Laundering, Tax Avoidance and Tax Evasion (PANA) organiseert in totaal drie hoorzittingen om specifiek te kijken naar de rol die banken, accountants en advocaten spelen in het opzetten van geheime offshore constructies voor hun klanten. Financiële en juridische dienstverleners uit de hele wereld komen prominent voor in de Panama Papers, waaronder in Nederland notariskantoor Ploum Lodder Princen en trustkantoor Infintax. Tot nu toe is onduidelijk gebleven wat hun rol precies is geweest.

De kernvraag van het Europese onderzoek luidt: op welke manier zijn Europese dienstverleners betrokken bij het opzetten van schimmige constructies? Volgens Europarlementariër Paul Tang moet dit dringend worden uitgezocht: “Het is hoog tijd dat we de werkwijze van de butlers van de witwas blootleggen. Zij onttrekken de vermogens van grote bedrijven en superrijken aan het zicht van de fiscus.” De PvdA’er vindt het “erg jammer” dat de nationale parlementen, zoals de Tweede Kamer, zo weinig activiteit tonen op dit gebied.

Ondervragingen van de witwasbutlers live te volgen op internet

De eerste hoorzitting van 24 januari ging met name over de beroepen van bankiers, advocaten en accountants in het algemeen: in hoeverre zijn ze gereguleerd en worden de toepasselijke regels in de praktijk nageleefd? De daaropvolgende hoorzittingen op 9 februari en 6 maart zullen inzoomen op concrete gevallen in de verschillende lidstaten. De ondervragingen van vertegenwoordigers van banken, advocatenkantoren en accountancy firms kunnen per livestream van het Europees Parlement worden gevolgd. Transparency International Nederland zal de ontwikkelingen in het Europees Parlement rondom de PANA-hoorzittingen met belangstelling volgen en over de resultaten berichten zodra die bekend zijn.