Amsterdam, 24 januari 2017 – Morgen lanceert Transparency International (TI) de jaarlijkse Corruption Perceptions Index (CPI). Dit jaar rangschikt de index 176 landen / gebieden op het waargenomen niveau van corruptie in de publieke sector. Waar staat Nederland op de CPI 2016? Een goed moment om terug te kijken naar een selectie van publieke corruptiezaken die in 2016 in ons land hebben gespeeld. Publieke corruptie in Nederland is een reëel probleem. Geen enkel land is corruptievrij, ook Nederland niet.
De Nederlandse burger moet steeds vaker constateren dat corruptie ook in Nederland voorkomt. De kranten zijn er vol van. In dit stuk kijken wij terug op de top 5 corruptiezaken in de publieke sector die in 2016 in Nederland speelden. Met publieke corruptie bedoelen wij gevallen waarin ambtenaren en politici misbruik maken van hun ambt voor persoonlijk gewin. Wat voor invloed heeft de waargenomen publieke corruptie gehad op de plaatsing van Nederland op de CPI? Het antwoord vind je morgen op onze website.
Vimpelcom schikt voor recordbedrag ambtelijke omkoping
Het jaar 2016 was amper begonnen en de Nederlandse burger werd geconfronteerd met groot nieuws in corruptieland: een van de meest spraakmakende wereldwijde corruptiezaken van het jaar, de Vimpelcom-schikking. Het Noors-Russische telecombedrijf met hoofdkantoor in Amsterdam betaalt in totaal 795 miljoen dollar in ruil voor geen verdere strafvervolging in de Verenigde Staten en in Nederland. Ongeveer de helft van dit gigantisch bedrag ging naar de Nederlandse staatskas. Nooit eerder had de Nederlandse justitie voor een dergelijk hoog bedrag geschikt. Uitgebreid onderzoek van Amerikaanse en Nederlandse opsporingsdiensten heeft getoond dat Vimpelcom honderden miljoenen euro aan steekpenningen heeft betaald om toe te kunnen treden tot de telecommarkt in Oezbekistan. Ook het Zweeds-Fins telecombedrijf Telia was bij de omkoping betrokken en heeft inmiddels 1,3 miljard (!) euro gereserveerd voor een mogelijke schikking.
Om toetreding tot de Oezbeekse telecommarkt te regelen, kochten Vimpelcom en Telia via een in Gibraltar gevestigde brievenbusfirma (Takilant Ltd.) de dochter van de voormalige Oezbeekse president Karimov om. Gulnara Karimova, toentertijd Oezbeekse diplomate bij de Verenigde Naties, bleek de uiteindelijke belanghebbende (oftewel ultimate beneficial owner, UBO) achter Takilant te zijn. Door haar toedoen kregen Vimpelcom en Telia uiteindelijk de benodigde telecomlicenties en beloonden haar daar vorstelijk voor. Dit voorbeeld van grand corruption laat zien hoe corruptie voor concurrentievervalsing en een ernstige aantasting van de integriteit van overheden zorgt, met grote morele en politieke gevolgen. Ook voor Nederland, omdat meerdere Nederlandse dienstverleners zoals banken, notarissen en advocatenkantoren mogelijk betrokken zijn geweest bij de bewuste omkopingshandelingen, zo maakte het Openbaar Ministerie (OM) bekend. Wat hun rol precies is geweest wordt op dit moment nog onderzocht.
Van Rey krijgt een taakstraf – OM: “een beetje corrupt bestaat niet”
Inmiddels was het strafonderzoek tegen oud-wethouder Jos van Rey van Roermond naar vermoedens van corruptie, verkiezingsfraude en lekken van geheime informatie al in volle gang. In juli 2016 bereikte de zaak een voorlopig hoogtepunt met de uitspraak van de rechtbank in Rotterdam. Na een vrij uitvoerig mondeling vonnis werd van Rey veroordeeld tot een taakstraf van 240 uur. Gezien de eis van het OM van twee jaar gevangenisstraf moet de conclusie luiden dat een van de meeste spraakmakende corruptiezaken ooit in Nederland voor de beklaagde vooralsnog met een sisser is afgelopen. Maar waar ging het onderzoek ook al weer over?
De door justitie geuite vermoedens betreffen een periode van acht jaar (tussen 2004 en 2012) waarin Van Rey in totaal bijna 100.000 euro aan steekpenningen zou hebben aangenomen van projectontwikkelaar Piet van P. Het OM keek hierbij naar 22 reizen naar de vakantievilla van de projectontwikkelaar in Saint-Tropez, bezoeken aan WK en EK voetbalwedstrijden en naar meerdere vastgoedbeurzen, en een donatie aan de verkiezingskas. Van Rey voerde een stevige verdediging en wees onder andere op wat in zijn ogen een feit is, namelijk dat “iedereen het doet”, toen hij over zijn ‘klankbord’-activiteiten werd ondervraagd. Zelfs Minister Plasterk werd hierover als getuige door de rechtbank gehoord nadat hij op Twitter op de zaak had gereageerd. Wat vooralsnog van de zaak in eerste aanleg overblijft, is teleurstelling aan beide kanten. Van Rey is zich van geen schuld bewust, ook niet deels. En het OM wilde meer en ging dan ook meteen in hoger beroep: “Gezien de feiten die de rechtbank bewezen acht, vinden wij de straf veel te laag”, zei een woordvoerder van het OM. “Een beetje corrupt bestaat niet.” Wordt vervolgd in hoger beroep.
Takilant: eerste vervolging rechtspersoon voor buitenlandse corruptie
Terug naar de Karimova-zaak. De zaak tegen Vimpelcom was dus met bovengenoemde recordschikking afgedaan. Het onderzoek tegen Telia loopt nog. Ondertussen was het onderzoek van justitie naar de brievenbusfirma Takilant vergevorderd. Vimpelcom en Telia hadden honderden miljoenen euro aan steekpenningen aan dit bedrijf betaald en in ruil daarvoor telecomlicenties in Oezbekistan verkregen. De rechtbank in Amsterdam bepaalde dat zij rechtsmacht had om over deze feiten te oordelen. Dit ondanks Takilant een buitenlandse vennootschap is en het ging om toetreding op de Oezbeekse markt. Maar de Nederlandse link was snel gelegd. Het werd bewezen geacht dat de omkoping door middel van handelingen via Nederlandse banken en notarissen heeft plaatsgevonden. Ook waren in Nederland gevestigde dochtermaatschappijen als actieve omkopers betrokken bij de zaak. De zaak eindigde in de eerste veroordeling van een rechtspersoon voor buitenlandse corruptie in Nederland. Vandaar dat deze zaak absoluut thuis hoort op een top 5 lijst van publieke corruptiezaken in 2016.
Het werd een veroordeling bij verstek omdat Takilant zich niet heeft laten vertegenwoordigen tijdens de rechtsgang. Dit verbaast ook niet aangezien het bij dit bedrijf gaat om een lege brievenbusfirma die ooit is opgericht met als doel de omkopingen te faciliteren. Op 20 juli 2016 legde de rechter in Amsterdam het in Gibraltar gevestigde bedrijf uiteindelijk wegens omkoping een boete van bijna 1,6 miljoen euro op. Ook bepaalde de rechtbank dat justitie een wederrechtelijk verkregen voordeel van omgerekend 123 miljoen euro van Takilant mag afpakken. Het blijft onduidelijk of de boete ooit door justitie geïnd zal kunnen worden en wat er met de ontnemingsvordering zal gebeuren. Ook de opvolging van deze zaak zal door Transparency International Nederland worden gevolgd.
Strafonderzoeken naar politiemol en corrupte douanier
Van Gibraltar terug naar Nederland. Eind 2015 kwam het vermoeden naar buiten dat een douanier in Rotterdam zich jarenlang door drugssmokkelaars heeft laten omkopen. Deze diensten aan criminelen hebben de man vermoedelijk miljoenen opgeleverd. Hij zit nog steeds vast. Daarnaast lopen nog steeds onderzoeken tegen een politieagent die wordt verdacht van het op grote schaal verkopen van vertrouwelijke politie-informatie en een agent die ervan verdacht wordt jarenlang een criminele organisatie te hebben aangestuurd. Deze twee agenten zullen in 2017 voor de rechter verschijnen. In de tweede helft van 2016 kwam vervolgens weer een mogelijk geval van corruptie, belangenverstrengeling en fraude bij de Nationale Politie naar buiten. Een commissaris blijkt begin 2016 geschorst te zijn op verdenking van het frauderen bij de inzet en aanschaf van sensoren zoals camera’s, microfoons en andere technische hulpmiddelen om informatie te verzamelen. Hij zou persoonlijk geprofiteerd hebben van contracten die door de politie met bedrijven werden gesloten.
Deze onderzoeken naar publieke corruptie in Nederland lopen op dit moment nog. Er zijn dus nog geen veroordelingen geweest en daarom zijn deze gevallen nog niet meegenomen in de totstandkoming van de CPI 2016. De zaken onderstrepen echter wel de misvatting dat corruptie met name een buitenlands probleem is. Ook Nederland heeft recent te maken gehad met een flink aantal corruptiezaken.
Pon en Peugeot kopen vervolging af met miljoenenbedragen
In een top 5 publieke corruptiezaken 2016 in Nederland mag het onderzoek naar onder meer Volkswagen-importeur Pon en de Franse autobouwer Peugeot uiteraard niet ontbreken. Deze omvangrijke zaak richt zich op vermoedens van ambtelijke omkoping in het kader van aanbestedingsprocedures met betrekking tot nieuwe voertuigen voor Politie en Defensie. Het onderzoek loopt al meerdere jaren en ziet op een periode van meer dan tien jaar. De beschuldigingen tegen Pon en Peugeot zagen onder andere op omkopingshandelingen in de vorm van het verstrekken van goedkope lease-contracten en kortingen op de aanschaf van auto’s. Ook zouden bepaalde ambtenaren meerdaagse buitenlandse snoepreizen en cruises op de Middellandse Zee zijn aangeboden door de bedrijven.
In totaal zou Justitie meer dan veertig verdachten in het vizier hebben gehad. Zo lopen op dit moment nog zaken tegen verschillende individuen, waaronder vijf ambtenaren die inmiddels door hun werkgever zijn ontslagen. Pon en Peugeot hebben in respectievelijk oktober en december 2016 echter strafvervolging door middel van miljoenenschikkingen afgekocht. Voor Pon kostte dit 12 miljoen euro, terwijl Peugeot twee miljoen euro betaalde in ruil voor geen verdere strafvervolging.
Nederland is alles behalve corruptievrij
Corruptie is in Nederland een reëel probleem. Dat laten de hiervoor besproken zaken zien. Dit terwijl deze top 5 maar een beperkte selectie van alle zaken en onderzoeken in Nederland is en uitsluitend publieke corruptiezaken bevat. Dit wil zeker niet zeggen dat corruptie minder vaak voorkomt in de private sector. De CPI die Transparency International morgen zal lanceren ziet echter op het waargenomen niveau van corruptie in de publieke sector. Met dit stuk en de lancering morgen vraagt Transparency International Nederland daarom specifiek aandacht voor gevallen van overheidsdienaren en volksvertegenwoordigers die zich laten omkopen om zichzelf op de een of andere manier te verrijken. Publieke corruptie ondermijnt het vertrouwen van de burger in de zuivere werking van ons democratisch en rechtsstatelijk stelsel en is geen grijs gebied. Het mag gewoon niet, ook niet een beetje.