Amsterdam, 6 februari 2017 – Doordat er aanwijzingen zijn van grootschalige corruptie binnen de Raad van Europa is er onrust ontstaan in Straatsburg en wordt onderzoek geëist naar zogenaamde kaviaardiplomatie. In Italië loopt een strafrechtelijk onderzoek naar Luca Volontè, de voormalig voorzitter van de grootste partij EVP. Hij zou miljoenen hebben ontvangen uit Azerbeidzjan in ruil voor zijn steun. Twaalf delegaties van parlementariërs, waaronder Nederlandse, schreven een brief aan de voorzitter van de Raad. Ook Transparency International en Amnesty International hebben om opheldering gevraagd. CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt en zijn Duitse collega Frank Schwabe (SPD) eisen een onafhankelijk onderzoek naar de beschuldigingen.

Mensenrechten stelselmatig geschonden in Azerbeidzjan

De vermoedens richten zich op het stemgedrag van in ieder geval Luca Volontè met betrekking tot de mensenrechtensituatie in Azerbeidzjan. Dit op de grens tussen Oost-Europa en West-Azië gelegen land wordt al sinds zijn onafhankelijkheid van de Sovjet-Unie in 1991 met argusogen door mensenrechtenorganisaties in de gaten gehouden. Dit heeft te maken met een stelselmatige schending van mensenrechten, meest recent wat betreft de rechten van activisten, maatschappelijke organisaties en gedetineerden.

Zo wordt bijvoorbeeld het recht op toegang tot een advocaat voor gedetineerden regelmatig geschonden. Amnesty International stelt dat de regering hiermee activisten en critici het zwijgen probeert op te leggen. Ook noemt de organisatie vermoedens van mishandeling en marteling in gevangenissen.

Raad van Europa: een tandeloze waakhond?

Gezien de hiervoor genoemde vermoedens zou de casus Azerbeidzjan een schoolvoorbeeld moeten zijn voor gerichte kritiek vanuit de in Straatsburg zetelende Raad van Europa. Deze intergouvernementele organisatie werd in 1949 opgericht met als doel de mensenrechten van Europese burgers te beschermen en de beginselen van democratie en de rechtsstaat te waarborgen. De Raad heeft inmiddels 47 lidstaten, waaronder veel landen die niet bij de Europese Unie zijn aangesloten zoals Rusland en Azerbeidzjan. De Raad van Europa houdt geen rechtstreeks verband met de Europese Unie en moet niet worden verward met de Europese Raad, waarin de regeringsleiders van de 28 EU lidstaten, een voorzitter en de voorzitter van de Europese Commissie in Brussel samenkomen.

Het meest bekende instrument van de Raad is het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens en Fundamentele Vrijheden (EVRM). Het is de taak van de Raad van Europa om zich op basis van de in dit verdrag gewaarborgde fundamentele grondbeginselen tegen mensenrechtenschendingen uit te spreken. Het meest aangewezen orgaan hiervoor is de Parlementaire Vergadering. In dit forum vergaderen parlementsleden uit 47 Europese landen. De Vergadering adviseert de ministers van buitenlandse zaken van de aangesloten lidstaten bij hun beslissingen. Ondanks de duidelijke aanwijzingen dat Azerbeidzjan het met het EVRM niet zo nauw neemt, heeft de Raad het land echter nog nooit op de vingers getikt. Dat is, op zijn zachtst gezegd, verbazingwekkend.

Ex-voorzitter verwikkeld in omkopingsschandaal

Een simpele doch ontnuchterende verklaring voor de afwezigheid van kritiek door de Raad op Azerbeidzjan zou stelselmatige omkoping van parlementariërs kunnen zijn. Er gaan binnen de muren van de Raad al jarenlang geruchten over omkoping. De beschuldigingen tegen Luca Volontè, nota bene ex-voorzitter van de grootste Europese partij, maken deze geruchten nu concreet. Eind vorig jaar heeft de Italiaanse televisie bekend gemaakt dat het Openbaar Ministerie in Milaan bezig is met een strafrechtelijk onderzoek met Volontè als verdachte.

De beschuldigingen zien op betalingen van in totaal €2,39 miljoen euro die Volontè zou hebben ontvangen in ruil voor zijn steun aan Azerbeidzjan in de Vergadering van de Raad. De ex-voorzitter van de Europese Volkspartij zou feitelijk een kritisch rapport hebben tegen gehouden dat de mensenrechtensituatie in Azerbeidzjan aan de kaak stelde. Het onderzoek uit 2013 had als onderwerp de ontoelaatbare situatie van gedetineerden in Azerbeidzjaanse gevangenissen. Volontè zou zich van geen kwaad bewust zijn.

Parlementariërs en organisaties eisen onderzoek naar kaviaardiplomatie

De aantijgingen zijn niet nieuw. Al bijna vijf jaar geleden publiceerde de organisatie European Stability Initiative (ESI) het onderzoek ‘Caviar Diplomacy. How Azerbaijan silenced the Council of Europe’. Er volgden jaren van weinig aandacht voor de zogenoemde kaviaardiplomatie, tot de uitzending van de Italiaanse televisie. In december van vorig jaar kwam vervolgens weer beweging in het onderwerp nadat een aantal parlementariërs samen met de organisaties Amnesty International, Human Rights Watch en ESI tijdens vergadering tot actie hadden opgeroepen.

Sindsdien hebben twaalf delegaties van parlementariërs, waaronder Nederlandse, een brief aan de voorzitter van de Raad geschreven met een dringend verzoek om opheldering rondom de kaviaardiplomatie. Samen met een Duitse collega heeft CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt een onafhankelijk onderzoek naar de beschuldigingen geëist. Transparency International (TI) heeft zich bij het verzoek aangesloten en een oproep gericht aan Secretary General van de Raad, Thorbjørn Jagland, de voorzitter van het Comité van Ministers, Ioannis Kasoulides, en de President van de Vergadering van de Raad, Pedro Agramunt Font de Mora. Hierin verzoekt TI de besluitvormers een aantal concrete stappen te ondernemen, namelijk:

• Bevestig door middel van een publieke verklaring dat er geen ruimte voor corruptie is binnen de Raad van Europa.
• Steun het invoeren van een raamwerk ter bevordering van integriteit en de hoogste ethische standaarden van de leden van de Raad op basis van de sterkste internationale best practices, waaronder de invoering van een onafhankelijk integriteitsorgaan waarin onderzoekers rechtstreeks aan een onafhankelijke commissie rapporteren.
• Roep een onafhankelijk onderzoek van experts in het leven naar de stemming over het hierboven genoemde rapport uit 2013 wat betreft rechten van gedetineerden in Azerbeidzjan en naar de handelswijze van de leden van de Azerbeidzjan- delegatie.